ऋषी, मुनी, साधू आणि संत यांच्यातील फरक काय? शास्त्र काय सांगते? वाचा सविस्तर

‘ऋषी’ हा शब्द संस्कृतमधील “ऋष्” धातूपासून बनलेला असून त्याचा अर्थ आहे “पाहणारा” किंवा “जाणणारा”. ऋषी म्हणजे केवळ ज्ञानी नाही तर, त्यांनी अतींद्रिय स्थितीत वेदांचे मंत्र "श्रवण" केले. हे मंत्र विचारांनी नव्हे तर साक्षात्काराने त्यांच्या अंतरात्म्यात प्रकट झाले. वसिष्ठ, विश्वामित्र, अत्री यांसारख्या ऋषींनीच या दिव्य ज्ञानाचा प्रसार केला.

‘मुनी’ हा शब्द “मौन” या शब्दापासून तयार झाला आहे. मुनी म्हणजे तो जो शब्दांपासून निवृत्त होऊन, आत्ममौनात स्थिर राहतो. ते बहुधा समाजापासून दूर, ध्यान व अंतर्मनाच्या शोधात मग्न असतात.

‘साधू’ म्हणजे तो जो "साधना करतो" किंवा मोक्षप्राप्तीसाठी झटतो. त्यांचे जीवन त्याग, योग आणि भक्तीच्या मार्गावर आधारलेले असते. ते भगवे वस्त्र, जटा, कमीतकमी आवश्यकतांमध्ये जीवन, आणि भिक्षेवर आधारित उपजीविका असते. साधू समाजात फिरणारे,अज्ञेयाचे स्मरण करणारे, कधीही स्थिर न राहणारे आध्यात्मिक प्रवासी असतात. ते विद्वान नसले तरी त्याग व तपाच्या बळावर उच्च आध्यात्मिक स्थितीत पोहोचलेले असतात.

‘संत’ हा शब्द जरी पाश्चात्य वाटला तरी भारतात त्याचा अर्थ सद्गुणी, भक्त, जनसामान्यांचा मार्गदर्शक असा आहे. संत कबीर, संत नामदेव, संत तुकाराम, श्रीरामकृष्ण परमहंस, माता अमृतानंदमयी हे काही प्रभावशाली संत होत.