Trending:

Property Rules : बेदखल कुळ म्हणजे काय? मालकी हक्क सिद्ध कसा करायचा? A TO Z माहिती

Published by:Ajit Bhabad

Last Updated:September 24, 2025 1:56 PM IST

Property Rules : ग्रामीण भागात अनेक दशके शेतजमीन कसणारे शेतकरी आजही जमिनीच्या मालकी हक्कापासून वंचित आहेत. अशा शेतकऱ्यांना महसूल कायद्यात “कुळ” असे संबोधले जाते.

इम्पॅक्ट शॉटतुमचा गेटवे लेटेस्ट न्यूज

मुंबई : ग्रामीण भागात अनेक दशके शेतजमीन कसणारे शेतकरी आजही जमिनीच्या मालकी हक्कापासून वंचित आहेत. अशा शेतकऱ्यांना महसूल कायद्यात “कुळ” असे संबोधले जाते. मात्र काही कारणांमुळे किंवा जमिनीच्या मालकाने त्यांना जमीन कसण्यापासून रोखल्यास, अशा शेतकऱ्यांना “बेदखल कुळ” म्हणतात.

कुळ आणि बेदखल कुळ म्हणजे काय?

महाराष्ट्र कृषी जमीन सुधारणा अधिनियम १९६१ अंतर्गत, कुळ म्हणजे शेतजमीन कसणारा भाडेकरू शेतकरी. जमीन कसण्याचा हक्क असला तरी तो जमिनीचा मालक नसतो. दीर्घकाळ जमिनीवर कस करणारा कुळ नंतर मालकी हक्कासाठी पात्र ठरू शकतो. मात्र मालकाने जबरदस्तीने जमीन परत घेतली किंवा शेतकऱ्याला बाहेर काढले, तर त्या शेतकऱ्याला “बेदखल कुळ” म्हणतात.

मालकी हक्क सिद्ध करण्यासाठी काय करावे लागते?

बेदखल कुळांनी आपला मालकी हक्क सिद्ध करण्यासाठी काही महत्त्वाचे पुरावे दाखवावे लागतात. जमिनीवरील सातत्याने कसोटीचा पुरावा : ७/१२ उतारा, पिकांची नोंद (नमुना ८) यावरून ते सिद्ध करता येते.

भाड्याची नोंद : मालकाला दिलेल्या भाड्याच्या पावत्या किंवा महसूल दाखले महत्त्वाचे पुरावे ठरतात.

तहसीलदाराकडे अर्ज : बेदखल कुळ म्हणून मान्यता मिळवण्यासाठी तहसीलदाराकडे औपचारिक दावा करावा लागतो. तहसीलदार तपास करून, पंचनामे व नोंदींच्या आधारे निर्णय घेतो.

अपीलची सुविधा : तहसीलदाराने दावा फेटाळल्यास जिल्हाधिकारी किंवा महसूल न्यायाधिकरणाकडे अपील करता येते. शेवटी उच्च न्यायालयातही जाण्याची तरतूद आहे.

कोणत्या अटी पूर्ण कराव्या लागतात?

कुळाने सलग आणि खंड न पडता जमिन कसली असावी. जर मध्येच जमीन सोडून दिली असेल तर दावा कमकुवत होतो. मालकाने बेकायदेशीररीत्या बेदखल केले असल्याचे पुरावे असल्यास शेतकऱ्याला कायद्याने संरक्षण मिळते.

शेतकऱ्यांना सल्ला

कायदे तज्ज्ञांच्या मते, बेदखल कुळांनी सर्वप्रथम उपलब्ध ७/१२ उतारा, पिकांची नोंद आणि भाड्याच्या पावत्या एकत्रित कराव्यात. महसूल कार्यालयात वेळेवर अर्ज दाखल करून कायदेशीर प्रक्रियेचे पालन करावे. आवश्यक असल्यास कायदेविषयक सल्ला घ्यावा. अन्यथा पुराव्याअभावी हक्क नाकारला जाऊ शकतो.

Location :

Mumbai,Maharashtra

First Published :

September 24, 2025 1:56 PM IST

Property Rules : बेदखल कुळ म्हणजे काय? मालकी हक्क सिद्ध कसा करायचा? A TO Z माहिती