कुळाची जमीन म्हणजे काय? तिचे वर्ग-1 मध्ये रूपांतर कसं करायचे?

कुठल्याही जमीन मालकाच्या जमिनीवर जो व्यक्ती अधिकृतपणे व कायदेशीररित्या प्रत्यक्ष कष्ट करून शेती करतो, तो त्या जमिनीचा ‘कूळ’ म्हणून ओळखला जातो. याची नोंद गाव नमुना 7-अ मध्ये केली जाते आणि सातबारा उताऱ्यावर उजव्या बाजूच्या रकान्यात ‘कुळ, खंड व इतर अधिकार’ या ठिकाणी नोंद असते. या जमिनींना भोगवटादार वर्ग-2 म्हणून वर्गीकृत केलं जातं. याचा अर्थ असा की, अशा जमिनींचं हस्तांतरण (विक्री) सरकारी परवानगीशिवाय करता येत नाही.

जर कुळाला स्वतःच्या नावावर जमीन कायमस्वरूपी घ्यायची असेल, तर त्याने भोगवटादार वर्ग-2 मधून वर्ग-1 मध्ये जमीन रूपांतरित करायची प्रक्रिया सुरू करावी लागते. यासाठी तहसील कार्यालयात तहसीलदाराकडे अर्ज करावा लागतो. तहसीलदार हे या प्रक्रियेचं अधिकृत प्राधिकरण आहेत.

संबंधित जमिनीचे 1960 पासूनचे सातबारा उतारे

अर्ज केल्यानंतर,तलाठी व मंडळ अधिकाऱ्यांकडून अहवाल मागवला जातो. त्यानंतर, सार्वजनिक जाहीर प्रगटन दिलं जातं – म्हणजे जमिनीबाबत कोणाला आक्षेप आहे का हे तपासलं जातं. कुणी हरकत घेतली नाही, तर संबंधित अर्जदारास सुनावणीसाठी बोलावलं जातं. सर्व प्रक्रिया पूर्ण झाली, की सुमारे 1 महिन्याच्या आत सातबारा उताऱ्यावरून ‘कुळ’ नोंद वगळून, त्या जमिनीला भोगवटादार वर्ग-1 असा दर्जा दिला जातो. हे लक्षात घ्या की ही नोंद फक्त अर्जदाराच्या जमिनीपुरतीच मर्यादित असते. म्हणजे, जर संपूर्ण गटाचा कूळ एकच असेल, तरी वर्ग-1 नोंद फक्त अर्ज केलेल्या भागापुरती होते.