अद्भूत निसर्ग आणि स्थापत्यकला! देशातील ५ अद्भुत सूर्य मंदिरे, वाचा त्यांचा दैदिप्यमान इतिहास

ही मंदिरे केवळ पूजेची ठिकाणे नाहीत, तर ती त्या त्या काळातील कला, विज्ञान, ज्योतिष आणि स्थापत्यकलेचा (Architecture) एक अद्भुत नमुना आहेत. यातील काही मंदिरे आजही भक्कम उभी आहेत, तर काहींचे अवशेष शिल्लक असले तरी त्यांचे महत्त्व आजही कायम आहे. चला, भारतातील अशाच ५ प्रमुख सूर्य मंदिरांचा आणि त्यांच्या अद्भुत इतिहासाचा प्रवास करूया...

१. कोणार्क सूर्य मंदिर, ओडिशा

पुरी जिल्ह्यात असलेले कोणार्क सूर्य मंदिर (Konark Sun Temple) जगभर प्रसिद्ध आहे. १३ व्या शतकात राजा नरसिंह देव यांनी हे मंदिर एका भव्य रथाच्या (Chariot) स्वरूपात बनवले. या रथाला १२ प्रचंड मोठी चाके आणि सात घोडे आहेत. मंदिराच्या भिंतींवर आणि स्तंभांवर इतकं सुंदर कोरीव काम आहे की, प्रत्येक मूर्ती जिवंत भासते.

हे मंदिर स्थापत्यकलेचा एक अद्भुत नमुना असून ते युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ (UNESCO World Heritage Site) म्हणून घोषित केले गेले आहे. या मंदिराची रचना अशी केली आहे की, सूर्याची पहिली किरणे थेट गर्भगृहावर (Sanctum Sanctorum) पडत असत.

२. मोढेरा सूर्य मंदिर, गुजरात

गुजरातच्या पाटण जिल्ह्यातील मोढेरा सूर्य मंदिर (Modhera Sun Temple) ११ व्या शतकात राजा भीमदेव पहिला यांनी बांधले. हे मंदिर स्थापत्यकला आणि विज्ञानाचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. वर्षातून दोनदा, सूर्याची पहिली किरणे थेट मुख्य देवतेच्या मूर्तीवर पडतात. या मंदिर परिसरात गर्भगृह, सभामंडप आणि सूर्य कुंड हे तीन मुख्य भाग आहेत. या कुंडाभोवती १०८ लहान मंदिरे आहेत.

३. मार्तंड सूर्य मंदिर, जम्मू आणि काश्मीर

काश्मीरच्या सुंदर दऱ्यांमध्ये अनंतनाग जिल्ह्यात असलेले मार्तंड सूर्य मंदिर (Martand Sun Temple) ८ व्या शतकात राजा ललितादित्य यांनी बांधले होते. प्राचीन काश्मिरी स्थापत्यकलेचा हा एक भव्य नमुना आहे. एका उंच ठिकाणी वसलेले हे मंदिर आता अवशेष स्वरूपात आहे, पण त्याचे भव्य खांब आणि मजबूत भिंती आजही याच्या गौरवशाली इतिहासाची साक्ष देतात.

४. कटारमल सूर्य मंदिर, उत्तराखंड

उत्तराखंडच्या अल्मोडा जिल्ह्यात असलेले कटारमल सूर्य मंदिर (Katarmal Sun Temple) ९ व्या शतकात कत्युरी राजघराण्यातील राजा कटारमल यांनी बांधले. समुद्रसपाटीपासून सुमारे $2,116$ मीटर उंचीवर असल्याने, येथे पोहोचणे हा एक साहसी अनुभव असतो. या मंदिरात सूर्यदेवाशिवाय आणखी ४४ लहान मंदिरे आहेत. येथील शांत आणि आध्यात्मिक वातावरण आणि सूर्योदय-सूर्यास्ताचे विहंगम दृश्य मन मोहून टाकते.

५. सूर्य मंदिर, ग्वाल्हेर

ग्वाल्हेर शहरात असलेले हे मंदिर तुलनेने नवीन आहे. १९८८ साली ग्वाल्हेरचे उद्योगपती गोपाळदास नीरज यांनी ते बांधले. या मंदिराची रचना ओडिशामधील कोणार्क मंदिरावरून प्रेरित आहे आणि ते पारंपरिक उत्तर भारतीय नागर शैलीत (Nagara Style) बनवले आहे. शहराच्या मध्यभागी असूनही, हे स्थान भक्ती आणि शांतीचा अनुभव देते.

हे ही वाचा : उपचार की आराम? 'मेडिकल' आणि 'वेलनेस' टुरिझममधील नेमका फरक काय?