महाभारताचं युद्ध कुरुक्षेत्रात झालं होतं. कौरव आणि पांडवांमध्ये घनघोर युद्ध झालं होतं. धृतराष्ट्र आणि गांधारी यांनी दुर्योधनासह त्यांचे 100 पुत्र गमावले. हा त्याच्यासाठी खूप दुःखाचा क्षण होता. युद्ध संपलं तेव्हा पांडव आणि कृष्ण त्यांना भेटायला गेले. दोघंही दुःखी होते आणि त्यांच्या आत कुठेतरी राग खदखदत होता. त्यामुळे जेव्हा भीम आणि धृतराष्ट्राची भेट होण्याची वेळ आली तेव्हा कृष्णाने भीमाची लोखंडी मूर्ती ठेवली. धृतराष्ट्राने ते इतकं जोरात दाबले की त्याचे तुकडे झाले.
advertisement
Mahabharat : महाभारतातील नियोग प्रथा! या मार्गाने जन्मलेली मुलं बनली पराक्रमी, काय होती ती पद्धत?
जेव्हा गांधारीने डोळ्यावरील पट्ट्याच्या खालून युधिष्ठिराच्या पायाच्या अंगठ्याकडे पाहिलं तेव्हा ते काळे झालं. संतापलेल्या गांधारीने कृष्णाला शाप दिला की जसं कुरू कुळ नष्ट झालं, तसंच त्याचंही कुळ नष्ट होईल. या शापामुळे नंतर यादव घराण्याचा नाश झाला.
युधिष्ठिराने त्यांना आदराने राजमहालात राहण्याची परवानगी दिली
परिस्थिती अशी होती की धृतराष्ट्र आणि गांधारी कुठेही जाऊ शकत नव्हते. त्यांना पांडवांसोबत राहावंसंही वाटत नव्हतं. जेव्हा त्या दोघांनी राजवाड्यातून बाहेर पडण्याचा प्रयत्न केला तेव्हा युधिष्ठिराने त्यांना आदराने थांबवलं. त्यांना राहण्यासाठी एक राजवाडा आणि नोकर-चाकर दिले. दोघांनाही आपला अनादर होत आहे असं वाटू नये यासाठी प्रयत्न केले.
महाभारत युद्धानंतर राज्यही गेलं. युधिष्ठिर नवा राजा आणि भीम नवा युवराज झाला. जेव्हा युधिष्ठिरचा राजा म्हणून अभिषेक झाला तेव्हा धृतराष्ट्राला त्या समारंभात विशेषतः सहभागी करून घेण्यात आलं. युधिष्ठिर अनेकदा त्यांच्याकडून सल्ला घेत असे. पण धृतराष्ट्र आणि गांधारी दोघांनाही माहित होते की ते आता सुरक्षित आहेत पण ते त्यांच्या मुलांच्या दुःखातून सावरू शकले नाही.
ज्या पांडवांसह ते राहत होते ते केवळ त्याच्या मुलांच्या हत्येसाठीच नव्हे तर त्याच्या सध्याच्या स्थितीसाठी देखील जबाबदार आहेत, हे दुःख त्यांना छळत होतं. हस्तिनापुरातील सर्वजण त्यांच्याकडे थट्टामस्करीने पाहत आहेत, असं वाटत असेल. भीम त्यांना अनेकदा दुखावणाऱ्या गोष्टी बोलायचा. धृतराष्ट्र जन्मापासूनच आंधळा होता. गांधारीने तिच्या पतीसाठी डोळे बांधले होते. दोघंही शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या कमकुवत झाले होते. त्यांच्या दैनंदिन दिनचर्येत शोक, पश्चात्ताप आणि कृतींवर चिंतन करणं होतं..
15 वर्षे हस्तिनापूरमध्ये राहिले
युद्धानंतर धृतराष्ट्र आणि गांधारी हस्तिनापूरमध्ये सुमारे 15 वर्षे राहिले. या काळात युधिष्ठिराने त्याची सर्वतोपरी काळजी घेतली. भीमाच्या वागण्याने धृतराष्ट्राला खूप त्रास झाला. भीम हा दुर्योधनाचा सर्वात मोठा शत्रू होता, कधीकधी तो धृतराष्ट्राला त्याच्या मुलांच्या मृत्यूची आठवण करून देत असे. दुसरीकडे गांधारी अधिक संयमी आणि धार्मिक स्वभावाची होती. तिने तिचं दुःख भक्ती आणि तपश्चर्येत बुडवण्याचा प्रयत्न केला.
Mahabharat : आईच्या गर्भातच चक्रव्यूहचं ज्ञान, तरी त्यात अडकून अभिमन्यूचा मृत्यू कसा झाला?
दोघांनाही आयुष्याच्या शेवटच्या काळात असं वाटू लागलं की आता त्यांनी सांसारिक जीवनातून मुक्तता घ्यावी. 15 वर्षांनंतर विदुरने धृतराष्ट्राला संन्यास घेण्याचा सल्ला दिला.
संन्यास आणि वन प्रवास
महाभारतातील आश्रमवासिक पर्वानुसार, युद्धाच्या 15 वर्षांनंतर धृतराष्ट्राने युधिष्ठिराकडे वनात जाण्याची परवानगी मागितली. त्याला त्याच्या आयुष्यातील शेवटचे दिवस तपश्चर्या आणि प्रायश्चित्तात घालवायचे होते. गांधारीनेही त्याच्यासोबत जाण्याचा निर्णय घेतला. त्यांच्यासोबत पांडवांची आई कुंतीदेखील वनात निघून गेली. कारण तीही तिच्या आयुष्याच्या शेवटच्या टप्प्यात होती. तिला तिच्या मुलांपासून दूर राहून तपश्चर्या करायची होती.
धृतराष्ट्र, गांधारी आणि कुंती यांनी हस्तिनापुरातून सोडलं. ते जंगलातील एका आश्रमात राहू लागला. इथं त्यांच्या दैनंदिन दिनचर्येत ध्यान, तपस्या आणि आत्मनिरीक्षण यांचा समावेश होता. त्यांना त्यांच्या भूतकाळातील कर्मांचं प्रायश्चित्त करायचं होतं. या काळात युधिष्ठिर आणि इतर पांडव त्यांना भेटायला येत. त्यांच्यातील कौटुंबिक संबंध पूर्णपणे तुटलेले नव्हते.
जंगलातील आगीमुळे मृत्यू
जंगलात राहत असताना एके दिवशी जंगलात आग लागली. ही घटना महाभारतातील मौसला उत्सवापूर्वी घडली. ती आग इतकी भयंकर होती की धृतराष्ट्र, गांधारी आणि कुंती त्यातून सुटू शकले नाहीत. त्यांनी ते त्यांच्या आयुष्याचा शेवट म्हणून स्वीकारलं. त्यांनी आगीत आपले प्राण दिले.
कोणत्या वयात मृत्यू?
महाभारतात त्यांच्या वयाबद्दल स्पष्ट उल्लेख नाही, पण अंदाजानुसार काही विद्वानांचा असा विश्वास आहे की युद्धाच्या वेळी धृतराष्ट्र सुमारे 70-80 वर्षांचे असावेत, कारण त्यावेळी त्यांचा मुलगा दुर्योधनाचं वय सुमारे 30-40 वर्षे होते. युद्धानंतर आणखी 15 वर्षे जगल्यानंतर त्यांच्या मृत्यूच्या वेळी त्यांचं वय 85-95 वर्षांच्या दरम्यान असू शकतं. धृतराष्ट्रापेक्षा काही वर्षांनी लहान असलेली गांधारीदेखील 80-90 वर्षांची असेल.