वॉशिंग्टन: जागतिक आरोग्य अधिकाऱ्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, अमेरिकेत एका व्यक्तीला बर्ड फ्लूच्या (Bird Flu) H5N5 स्ट्रेनची लागण झाल्याचे गेल्या आठवड्यात समोर आले आहे. मानवाला या उपप्रकाराची (Subtype) लागण होण्याची ही पहिलीच घटना आहे. वॉशिंग्टन राज्य आरोग्य विभागाने (Washington State Department of Health) या वृत्ताला दुजोरा दिला असून, नोव्हेंबरच्या सुरुवातीला एका वयस्कर व्यक्तीला, ज्याला इतर पूर्व-अस्तित्वातील आरोग्य समस्या होत्या, एव्हियन इन्फ्लूएंझाची (Avian Influenza) लक्षणे आढळल्याने रुग्णालयात दाखल करण्यात आले होते.
advertisement
तपासणीनंतर हा विषाणू इन्फ्लूएंझा ए (Influenza A H5) असल्याचे निश्चित झाले आणि पुढील विश्लेषणामध्ये तो H5N5 उपप्रकार असल्याचे स्पष्ट झाले. यापूर्वी हा स्ट्रेन केवळ पक्षी किंवा प्राण्यांमध्ये आढळला होता. आरोग्य अधिकाऱ्यांच्या माहितीनुसार त्या व्यक्तीने पाळलेल्या कोंबड्यांचा मिश्र कळप होता, जो जंगली पक्ष्यांच्या संपर्कात आला होता. पाळीव पक्षी किंवा जंगली पक्षी यांपैकी कोणीतरी संसर्गाचा स्रोत असण्याची शक्यता अधिक आहे. परंतु संसर्ग नेमका कसा झाला, यावर अद्याप तपासणी सुरू आहे.
एव्हियन इन्फ्लूएंझा (बर्ड फ्लू) म्हणजे काय?
'एव्हियन इन्फ्लूएंझा' हा 'इन्फ्लूएंझा ए' विषाणूंमुळे होणारा रोग आहे, जो प्रामुख्याने पक्ष्यांना संक्रमित करतो. सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल अँड प्रिव्हेन्शन (CDC) नुसार, हे विषाणू नैसर्गिकरित्या जंगली जलचर पक्ष्यांमध्ये आढळतात, जे त्यांचे स्रोत म्हणून काम करतात. इन्फ्लूएंझा ए विषाणू त्यांच्या पृष्ठभागावरील प्रथिन्यांनुसार वर्गीकृत केले जातात- हेमग्लुटिनिन (H) आणि न्यूरामिनीडेज (N). त्यानुसार H5N1, H5N5, H5N8, इत्यादी अनेक उपप्रकार आहेत. काही स्ट्रेन कमी रोगजनक (LPAI) असतात; ज्यामुळे पक्ष्यांमध्ये सौम्य आजार होतो, तर काही अत्यंत रोगजनक (HPAI) असतात, ज्यामुळे मोठ्या संख्येने पक्ष्यांचा जलद गतीने मृत्यू होतो.
H5N5 ही चिंतेची बाब का?
वर्ल्ड ऑर्गनायझेशन फॉर ॲनिमल हेल्थच्या मते, इन्फ्लूएंझा ए (H5) विषाणू अनुवांशिकरित्या (genetically) वैविध्यपूर्ण आहेत आणि ते पुनर्रचना (Reassort) करू शकतात. म्हणजेच त्यांची जनुकीय सामग्री बदलू शकते, ज्यामुळे नवीन उपप्रकार (Variants) उदयास येऊ शकतात. सध्या मानवांमध्ये संसर्गाचा धोका कमी असला तरी, या विषाणूंची 'महामारी होण्याची क्षमता' (Pandemic Potential) पाहता प्राण्यांच्या लोकसंख्येत, जिथे हे विषाणू फिरत आहेत, तिथे सतर्कता बाळगणे आवश्यक आहे. पक्ष्यांमध्ये हा विषाणू श्वसन स्त्राव (respiratory secretions) आणि विष्ठेद्वारे पसरतो.
मानवांमध्ये संसर्ग कसा होतो आणि लक्षणे काय आहेत?
मानवांमध्ये हा विषाणू संसर्ग झालेल्या पक्ष्यांच्या जवळच्या आणि असुरक्षित संपर्कातून किंवा दूषित वातावरणातून (उदा. पोल्ट्री फार्म, पक्ष्यांचे बाजार) पसरतो. जागतिक आरोग्य संघटनेनुसार थेंब, धूळ किंवा दूषित पृष्ठभागांना स्पर्श करून आणि नंतर डोळे, नाक किंवा तोंडाला स्पर्श केल्याने संसर्ग होऊ शकतो. मानवांमध्ये लक्षणे कोणतीही नसण्यापासून (Asymptomatic) किंवा सौम्य असण्यापासून ते खूप गंभीर असू शकतात.
सामान्य लक्षणांमध्ये ताप, खोकला, घसा खवखवणे, श्वास घेण्यास त्रास होणे, थकवा, स्नायू दुखणे आणि कधीकधी उलट्या किंवा जुलाब यांसारख्या पचनमार्गाच्या समस्यांचा समावेश होतो. जॉन्स हॉपकिन्स मेडिसिननुसार डोळ्यांची लक्षणे (नेत्रश्लेष्मलाशोथ/Conjunctivitis) देखील नोंदवली गेली आहेत. गंभीर प्रकरणांमध्ये न्यूमोनिया, तीव्र श्वसन त्रास (Acute Respiratory Distress) किंवा मृत्यू देखील होऊ शकतो.
प्रतिबंधात्मक उपाय
-आजारी किंवा मृत पक्ष्यांच्या जवळचा संपर्क पूर्णपणे टाळावा.
-कुक्कुटपालन करताना किंवा पक्ष्यांचे खुराडे स्वच्छ करताना योग्य संरक्षक साधने (मास्क, हातमोजे) वापरावीत.
-संसर्ग झालेल्या प्राण्यांचे कच्चे किंवा अर्धवट शिजवलेले मांस, अंडी आणि कच्चे दूध खाणे टाळावे.
-सार्वजनिक आरोग्य संस्था नवीन मानवी संसर्गांचा जलद शोध आणि सतत देखरेख (Surveillance) ठेवण्याची शिफारस करतात.