ऐकावं ते नवलंच! 'या' एका किड्याची किंमत 'इतकी' आहे की, त्यात अलिशान बंगला किंवा गाडी घ्याल!

बीटल (भुंगा) हा एक छोटासा किडा. पण त्याची किंमत विचाराल तर तुम्हाला धक्का बसेल. तोही, स्टॅग बीटल! त्या किड्याच्या किमतीत तुम्ही एक लक्झरी कार किंवा घरही विकत घेऊ शकता! हे अविश्वसनीय वाटेल, पण ते खरं आहे! खरं तर, जगातला सर्वात महागडा किडा हा स्टॅग बीटल आहे.

या दुर्मिळ भुंग्याच्या किंवा स्टॅग बीटलच्या काही प्रजातींची किंमत सुमारे 75 लाख रुपये आहे. वेगवेगळ्या कारणांमुळे, बीटलची ही प्रजाती जगभरातील संग्राहक आणि कीटक प्रेमींच्या वर्तुळात आपलं स्थान निर्माण करण्यात यशस्वी झाली आहे.

स्टॅग बीटल खरं तर ल्युकेनिडी (Lucanidae) कुटुंबाशी संबंधित आहेत, ज्यात 1200 हून अधिक प्रजाती आहेत. स्टॅग बीटल युरोप, आशिया आणि अमेरिकेच्या उष्णकटिबंधीय जंगलांमध्ये मोठ्या प्रमाणात आढळतात. ते भारताच्या आसाम, अरुणाचल प्रदेश, सिक्कीम आणि पश्चिम घाटांच्या घनदाट जंगलांमध्येही आढळतात. नर स्टॅग बीटलला हरणाच्या शिंगांसारखे दिसणारे मँडिबल्स (जबड्याचे भाग) असतात, म्हणूनच या भुंग्याला हे नाव मिळालं आहे.

नर स्टॅग बीटल 35-75 मिमी लांब असतात. मादी किंचित लहान, 30-50 मिमी लांब असतात. त्यांचं वजन 2-6 ग्रॅम असतं आणि त्यांचं सरासरी आयुष्य 3-7 वर्षांचं असतं. दुसरीकडे, मादीच्या जबड्याचे भाग लहान पण मजबूत असतात. त्यामुळे, त्यांचा चावा जीवघेणा ठरू शकतो.

दुर्मिळ प्रजाती : स्टॅग बीटलच्या अनेक प्रजाती अत्यंत दुर्मिळ आहेत. लंडनच्या नैसर्गिक इतिहास संग्रहालयानुसार, उत्तर युरोप आणि लंडनच्या थेम्स व्हॅलीसारख्या ठिकाणी ते जवळजवळ नामशेष झाले आहेत.

स्टेटस सिम्बॉल : जपानसारख्या देशांमध्ये, स्टॅग बीटल केवळ एक किडा नाही, तर तो एक स्टेटस सिम्बॉल (प्रतिष्ठेचं प्रतीक) देखील आहे! 300000 हून अधिक लोक तो गोळा करतात. तिथे बीटल-फायटिंग स्पर्धाही आयोजित केल्या जातात.

चांगल्या नशिबाचे प्रतीक : अनेक आशियाई संस्कृतींमध्ये, स्टॅग बीटल हे चांगल्या नशिबाचे आणि समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते. अनेकांचा दावा आहे की तो अचानक धनलाभ घडवून आणतो.

औषधी उपयोग : काही स्त्रोतांचा दावा आहे की, प्राचीन काळात स्टॅग बीटलचा औषधी म्हणून वापर केला जात होता, जरी त्यांच्या वास्तविक वापरास समर्थन देणारे पुरावे अजूनही उपलब्ध नाहीत.

पुनरुत्पादनातील अडचण : हा किडा दुर्मिळ आहे, कारण त्याचं पुनरुत्पादन करणं अत्यंत कठीण आहे. हा स्टॅग बीटल 2-5 वर्षांपर्यंत अळ्यांच्या अवस्थेत (larval stage) जगतो. पण एकदा तो प्रौढ झाल्यावर, तो फक्त काही महिनेच जगू शकतो. प्रयोगशाळेत किंवा नियंत्रित वातावरणात त्याचं प्रजनन करणं खूप महागडं आहे आणि त्यासाठी खूप वेळ लागतो.

केवळ दुर्मिळच नाही, तर उपयोगी देखील! स्टॅग बीटल परिसंस्थेत (ecosystem) महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ते सडलेल्या लाकडावर जगतात, ज्यामुळे जंगलातील पोषक तत्वं पुन्हा वापरली जातात. चांगली गोष्ट अशी आहे की ते जिवंत झाडांना हानी पोहोचवत नाहीत, त्यामुळे त्यांना पर्यावरणपूरक (eco-friendly) कीटक म्हणता येईल.

ब्रिटनसारख्या देशांमध्ये, या किड्यांची विक्री अवैध आहे. भारतात, हा किडा वन्यजीव संरक्षण कायद्याखाली येतो. त्यामुळे, या किड्यांची विक्री अवैध आहे. मात्र, या सगळ्या अडचणी असूनही, त्यांची एक काळी बाजारपेठ (black market) आहे. यामुळे या किड्यांची किंमतही वाढत आहे.