GK : रेल्वे रुळांवर दगड का टाकलेले असतात? यामागचं विज्ञान तुम्हाला माहीत आहे का?

या दगडांचं काम काय आहे आणि जर हे दगड रेल्वे रुळांवरून काढले तर काय होईल? जर तुम्हालाही हे दगड रुळांच्या मध्ये का ठेवतात हे माहीत नसेल, तर यामागचं विज्ञान इथे जाणून घेऊया.

हे दगड सामान्य नसतात, तर त्यांचा एक खास उद्देश असतो. त्यांना "बॅलस्ट" (Ballast) म्हणतात आणि रेल्वे रुळांची स्थिरता, सुरक्षितता आणि दीर्घकाळ टिकून राहण्यासाठी ते खूप महत्त्वाचे असतात. आजच्या लेखात आपण याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया...

रुळांना जागेवर ठेवतात : ट्रेनचं वजन खूप जास्त असतं आणि ती धावताना रुळांवर खूप दाब येतो. बॅलस्टचे दगड रुळांना त्यांच्या जागेवर घट्ट पकडून ठेवतात. हे दगड एकमेकांमध्ये अडकून एक मजबूत आधार तयार करतात, ज्यामुळे रूळ सरकत नाहीत. या दगडांशिवाय रूळ सरकू शकतात किंवा वाकले जाऊ शकतात, ज्यामुळे अपघाताचा धोका वाढतो.

वजन जमिनीवर पसरवतात : ट्रेनचा भार थेट रुळांवर येतो आणि बॅलस्टचे दगड हा भार जमिनीवर पसरवतात. यामुळे रुळांवर असमान दाब पडत नाही आणि ते अधिक टिकाऊ बनतात. बॅलस्ट नसतील तर रूळ जमिनीत रुतू शकतात किंवा तुटू शकतात.

पाण्याचा निचरा करतात : पावसाळ्यात रुळांच्या आसपास पाणी साचू शकतं, ज्यामुळे रूळ खराब होण्याचा किंवा कमकुवत होण्याचा धोका असतो. बॅलस्टच्या दगडांमध्ये जागा असते, ज्यामुळे पाणी सहजपणे वाहून जातं आणि रूळ कोरडे राहतात. ही पाणी निचरा प्रणाली रेल्वे रुळांना जलमय होण्यापासून आणि गंजण्यापासून वाचवते.

कंपन आणि आवाज कमी करतात : जेव्हा ट्रेन धावते, तेव्हा रूळ कंप पावतात, ज्यामुळे आवाज होऊ शकतो. बॅलस्टचे दगड हे कंपन शोषून घेतात आणि आवाज कमी करतात. जर हे दगड नसते, तर ट्रेन जास्त आवाज करेल आणि आसपासच्या परिसरात ध्वनी प्रदूषण होईल.

तापमानातील बदलांना तोंड देतात : उन्हाळ्यात आणि हिवाळ्यात धातूचे रूळ आकुंचन पावतात आणि प्रसरण पावतात. बॅलस्टचे दगड रुळांना लवचिकता देतात आणि तापमानातील बदलांमुळे होणारे आकुंचन किंवा प्रसरण संतुलित करतात. यामुळे रुळांना तडे जात नाहीत आणि ते दीर्घकाळ सुरक्षित राहतात.

गवत वाढू देत नाहीत : जर रुळांच्या मध्ये माती असेल, तर तिथे गवत वाढू शकतं, ज्यामुळे रूळ कमकुवत होऊ शकतात. बॅलस्टचे दगड गवताची वाढ रोखतात, कारण त्यात पोषक घटक नसतात, त्यामुळे गवत वाढण्याचा प्रश्नच येत नाही.