TRENDING:
Isro Vs SpaceX
एलन मस्कच्या SpaceX च्या 'Falcon 9' रॉकेटची एक लाँचची किंमत सुमारे 6.7 कोटी डॉलर (सुमारे 550 ते 560 कोटी रुपये) आहे. ISRO च्या LVM3 रॉकेटची एक लॉन्चची किंमत सुमारे 400 ते 450 कोटी रुपये आहे. पहिल्या नजरेत ISRO चं रॉकेट एलन मस्कच्या रॉकेटपेक्षा स्वस्त वाटतं. एकूण खर्चाच्या बाबतीत भारत अजूनही अनेक देशांपेक्षा पुढे आहे. पण इथे एक महत्वाचा मुद्दा आहे, 'प्रति किलो खर्च'. म्हणजे 1 किलो वजन स्पेसमध्ये पाठवायला किती खर्च येतो? यातच खरी स्पर्धा आहे.
advertisement
ISRO चं LVM3 रॉकेट लो अर्थ ऑर्बिटमध्ये सुमारे 8,000 ते 10,000 किलो वजन नेऊ शकतं. आज त्याने 6,100 किलोचं पेलोड नेलं, जे त्याचा विक्रम आहे. SpaceX च्या Falcon 9 रॉकेटची क्षमता लो अर्थ ऑर्बिटमध्ये 22,800 किलो आहे. त्यामुळे Falcon 9 एकाच वेळी जास्त वजन नेऊ शकतो, म्हणून त्याचा 'प्रति किलो' खर्च कमी होतो. आकड्यांनुसार SpaceX चा खर्च सुमारे 2,700 ते 3,000 डॉलर प्रति किलो आहे. ISRO चं LVM3 अजून थोडं महाग आहे. पण छोटे रॉकेट्स आणि PSLV बाबतीत भारत अजूनही जगात सर्वात स्वस्त पर्यायांपैकी एक आहे.
SpaceX ची ताकद नेमकी कशी?
एलन मस्कचं SpaceX रॉकेट स्पेसमध्ये जाऊन पुन्हा पृथ्वीवर येतात. त्यांचे इंजिन आणि बॉडी पुन्हा वापरता येतात, त्यामुळे खर्च कमी होतो. ISRO चं LVM3 रॉकेट अजून 'एक्सपेंडेबल' आहे, म्हणजे एकदा वापरलं की, ते नष्ट होतं. प्रत्येक लाँचसाठी नवीन रॉकेट बनवावं लागतं. म्हणून ISRO अजून SpaceX पेक्षा थोडं मागं आहे. पण ISRO शांत बसलेलं नाही. भारतही आपल्या रीयूजेबल लाँच व्हीकल (RLV) आणि नवीन रॉकेट NGLV वर काम करत आहे. ज्या दिवशी भारताने रॉकेट पुन्हा लँड करायला शिकलं, त्या दिवशी तो किंमतीच्या बाबतीत मस्कला मागे टाकेल. मग प्रश्न येतो, मस्क स्वस्त असताना कंपन्या ISRO कडे का येतात? आजच्या लाँचमध्येही अमेरिकन कंपनीचा सॅटेलाइट होता. याची अनेक कारणं आहेत.
विश्वास: ISRO चं LVM3 रॉकेट 100% यशस्वी आहे. स्पेसमध्ये विश्वास हा पैशापेक्षा जास्त महत्वाचा असतो. कंपन्या आपला कोट्यवधीचे सॅटेलाइट रिस्कमध्ये ठेवू इच्छित नाहीत.
स्लॉटची कमतरता: SpaceX कडे इतके ऑर्डर आहेत की, त्यांच्याकडे स्लॉट मिळत नाहीत. ISRO कडे उपलब्धता आहे.
मक्तेदारीचा धोका: जग फक्त एका कंपनीवर (SpaceX) अवलंबून राहू इच्छित नाही. युरोप आणि अमेरिकेच्या कंपन्या पर्याय म्हणून भारताला मजबूत पार्टनर मानतात.
डेडिकेटेड मिशन: SpaceX अनेकदा 'राइडशेअर' मिशन करतो. पण एखाद्या कंपनीला खास ऑर्बिट हवं असेल तर ISRO त्यांच्यासाठी खास रॉकेट (टॅक्सी सारखं) देतो, जसं आजच्या ब्लू बर्ड मिशनमध्ये झालं.
ISRO चे चेअरमन वी. नारायणन यांचं मत त्यांनी आधीच व्यक्त केलं होतं. 'भविष्यातील रॉकेट्सवर काम करत आहेत. पुढच्या काळात 'सूर्य' कोडनेम असलेलं रॉकेट येऊ शकतं जे रीयूजेबल असेल. याशिवाय भारताच्या प्रायव्हेट सेक्टरमध्येही हालचाल आहे. Skyroot आणि Agnikul सारख्या कंपन्या छोटे सॅटेलाइट्ससाठी खूप स्वस्त पर्याय आणत आहेत.' असं नारायणन यांचं म्हणाले होते.
इथं इस्त्रोनं मारली बाजी
एकूण पाहिलं तर 'प्रति किलो खर्चा'मध्ये मस्क पुढे असले तरी 'वॅल्यू फॉर मनी' आणि विश्वासाच्या बाबतीत ISRO ला तोड नाही. आजचं लाँच दाखवतं की ISRO आता फक्त विज्ञानासाठी नाही, तर बिझनेससाठीही पूर्णपणे तयार आहे. स्पेसची ही शर्यत अजून खूप चालणार आहे आणि भारत यात मोठी झेप घेण्याच्या तयारीत आहे.