नेमकं काय होतं 'सिरोसिस'मध्ये?
सोप्या भाषेत सांगायचं, तर जेव्हा आपल्या यकृताला सतत इजा (Continuously Damaged) पोहोचत राहते, तेव्हा ते स्वतःला बरं करण्याचा प्रयत्न करतं. पण या प्रक्रियेत, त्याच्या निरोगी पेशी (Healthy Cells) हळूहळू मरतात आणि त्यांची जागा एक कडक, निरुपयोगी 'डाग' (Scar Tissue) घेऊ लागतो.
दुर्दैवाने, अनेक लोक सुरुवातीच्या लक्षणांना इतकं हलक्यात घेतात की, जेव्हा हा आजार गंभीर रूप धारण करतो, तेव्हा खूप उशीर झालेला असतो.
advertisement
हा आजार किती धोकादायक आहे?
ज्या सिरोसिसला आपण दुर्लक्षित करतो, तो एक 'क्रॉनिक' (Chronic Disease) म्हणजे हळूहळू वाढत जाणारा आजार आहे. धक्कादायक बाब म्हणजे, सुरुवातीला जेव्हा यकृताचा २० ते ३० टक्के भाग खराब होतो, तेव्हा आपल्याला कोणताही मोठा त्रास जाणवत नाही.
पण जसजसा हा आजार वाढत जातो, तशी त्याची लक्षणं (Symptoms) स्पष्ट दिसू लागतात. यात प्रामुख्याने:
- सततचा थकवा आणि अशक्तपणा (Fatigue and Weakness)
- भूक न लागणे (Loss of Appetite)
- पोटात पाणी होऊन सूज येणे (Abdominal Swelling)
- वारंवार संसर्ग (Frequent Infections) होणे
- आणि कधीकधी रक्ताच्या उलट्या (Bleeding from Vomiting) होणे.
जर यावर वेळेत उपचार झाले नाहीत, तर हा आजार जीवघेणा (Life Threatening) ठरू शकतो.
सिरोसिस आणि कॅन्सरचा संबंध
सर्वात मोठी भीती ही आहे की, 'अमेरिकन लिव्हर फाउंडेशन'च्या (American Liver Foundation) अहवालानुसार, लिव्हर कॅन्सर (Liver Cancer) होणाऱ्या सुमारे ८० ते ९० टक्के रुग्णांमध्ये, त्यामागचं मूळ कारण 'सिरोसिस' हेच आढळलं आहे.
हा आजार कॅन्सरच्या टप्प्यापर्यंत कसा पोहोचतो?
लिव्हर सिरोसिसचे धोक्याचे चार टप्पे (Four Stages) मानले जातात:
- पहिला टप्पा (Compensated Cirrhosis): यात यकृत बऱ्यापैकी काम करत असतं, पण आतून नुकसान सुरू झालेलं असतं.
- दुसरा टप्पा (Compensated Cirrhosis with Varicose Veins): या टप्प्यात, यकृतातील नसांवर दाब (Pressure on the Veins) वाढू लागतो आणि इथून कॅन्सरचा धोका हळूहळू वाढायला लागतो.
- तिसरा टप्पा (De-compensated Cirrhosis): इथून पुढे यकृताला आपलं काम करणं (Suffer) खरोखर अवघड होऊ लागतं. लक्षणं गंभीर होऊ लागतात.
- चौथा टप्पा (End-stage Cirrhosis): हा 'अंतिम टप्पा' (End-stage) असतो. यकृत जवळजवळ पूर्णपणे काम करणं थांबवतं (Stops Working Completely). रुग्णाची परिस्थिती इतकी गंभीर होते की, त्याला बोलणंही (Speech becomes Difficult) कठीण होऊन बसतं. वैद्यकीय भाषेत, याच चौथ्या टप्प्यात कॅन्सर होण्याची शक्यता सर्वाधिक वाढलेली असते.
वैद्यकीय संशोधनानुसार, सिरोसिस झालेल्या १ ते ८ टक्के रुग्णांना दरवर्षी (Every Year) लिव्हर कॅन्सर होऊ शकतो. आणि जर या सिरोसिसचं मूळ कारण 'हिपॅटायटीस बी' (Hepatitis B) किंवा 'सी' (C) असेल, तर हा धोका अनेक पटींनी वाढतो. त्यामुळे, यकृताच्या कोणत्याही लक्षणांकडे दुर्लक्ष करणे म्हणजे कॅन्सरला निमंत्रण देण्यासारखंच आहे.