UPI पेमेंट तर Free आहे, मग Google Pay आणि PhonePe कसे करतात कमाई?

आजच्या काळात खिशात पाकीट नसलं तरी चालतं, पण हातात स्मार्टफोन आणि त्यात Google Pay किंवा PhonePe असणं गरजेचं झालं आहे. चहाच्या टपरीपासून ते मोठ्या शोरूमपर्यंत आपण अगदी सहज 'QR Code' स्कॅन करतो आणि पैसे ट्रान्सफर करतो. विशेष म्हणजे, यासाठी आपल्याला एक रुपयाही अतिरिक्त शुल्क द्यावे लागत नाही.

पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का? आपण तर मोफत सेवा वापरतो, मग या कंपन्या त्यांच्या कर्मचाऱ्यांचे पगार, ऑफिसचा खर्च आणि जाहिरातींवर होणारा कोट्यवधींचा खर्च कुठून भागवतात? जर व्यवहार फ्री असेल, तर यांची कमाई होते कशी?चला तर मग, या 'फ्री' सेवेमागचं बिझनेस मॉडेल सोप्या भाषेत समजून घेऊया.

1. मोबाईल रिचार्ज आणि बिल पेमेंट (Commissions)जेव्हा तुम्ही PhonePe किंवा Google Pay वरून तुमचा मोबाईल रिचार्ज करता, वीज बिल भरता किंवा गॅस सिलिंडर बुक करता, तेव्हा या कंपन्यांना संबंधित ऑपरेटरकडून (उदा. Jio, Airtel, MSEB) ठराविक कमिशन मिळते. तुम्ही रिचार्ज करता तेव्हा तुम्हाला अतिरिक्त पैसे पडत नाहीत, पण कंपनी त्या ट्रान्झॅक्शनवर पैसे कमावते.

2. मर्चंट पेमेंट आणि एमडीआर (MDR)तुम्ही साध्या दुकानात पैसे देता तेव्हा ते मोफत असते, पण जेव्हा मोठ्या कंपन्या किंवा ब्रँड्स त्यांचे मर्चंट अकाउंट या ॲप्सवर बनवतात, तेव्हा त्यांच्याकडून काही विशेष सेवांसाठी शुल्क आकारले जाते. तसेच, काही विशिष्ट वॉलेट ट्रान्झॅक्शनवर MDR (Merchant Discount Rate) द्वारे या कंपन्यांना कमाई होते.

3. आर्थिक सेवांची विक्री (Cross-selling of Financial Products)आजकाल तुम्ही या ॲप्सवर 'इन्शुरन्स' (Insurance), 'म्युच्युअल फंड' (Mutual Funds) किंवा 'डिजिटल गोल्ड' (Digital Gold) खरेदी करण्याचे पर्याय पाहिले असतील. जेव्हा एखादा युजर या ॲप्सवरून विमा उतरवतो किंवा गुंतवणूक करतो, तेव्हा या कंपन्यांना इन्शुरन्स कंपन्यांकडून मोठे कमिशन मिळते. हे सध्या त्यांच्या कमाईचे सर्वात मोठे साधन बनत आहे.

4. पर्सनल आणि बिझनेस लोन (Lead Generation)अनेकांना ॲप उघडल्यावर 'Get Loan up to 5 Lakhs' अशा जाहिराती दिसतात. Google Pay आणि PhonePe स्वतः बँका नाहीत, पण ते बँकांचे एजंट म्हणून काम करतात. जेव्हा तुम्ही त्यांच्या प्लॅटफॉर्मवरून कर्जासाठी अप्लाय करता, तेव्हा बँक या ॲप्सना 'लीड जनरेशन फी' (Lead Generation Fee) देते.

5. जाहिरात आणि ब्रँड प्रमोशनया ॲप्सचे करोडो युजर्स आहेत. त्यामुळे अनेक ब्रँड्स आपले उत्पादन प्रमोट करण्यासाठी या ॲप्सना पैसे देतात. तुम्ही पाहिलं असेल की, पैसे पाठवल्यावर तुम्हाला 'रिवॉर्ड्स' किंवा 'स्क्रॅच कार्ड' मिळतात. त्यात अनेकदा विशिष्ट ब्रँड्सचे कुपन्स असतात. हे कुपन्स देण्यासाठी संबंधित ब्रँड या कंपन्यांना पैसे मोजतात.

6. डेटा मॉनिटायझेशन (Data Insights)हे ॲप्स तुमचा डेटा विकत नाहीत, पण तुमच्या खर्चाच्या सवयींचा अभ्यास करतात. उदाहरणार्थ, तुम्ही कोणत्या शहरात जास्त खर्च करता, कोणत्या वस्तू खरेदी करता. या डेटाचा वापर करून ते तुम्हाला तुमच्या आवडीच्या ऑफर्स दाखवतात, ज्यामुळे त्यांच्या प्लॅटफॉर्मवर होणाऱ्या व्यवहारांची संख्या वाढते.

थोडक्यात सांगायचे तर, 'युझर टू युझर' (P2P) पैसे पाठवणे हे या कंपन्यांसाठी केवळ ग्राहकांना प्लॅटफॉर्मवर आणण्याचे एक माध्यम आहे. एकदा का ग्राहक ॲप वापरू लागला की, इतर सेवांच्या माध्यमातून (विमा, कर्ज, रिचार्ज) या कंपन्या आपली मोठी कमाई करतात.