फक्त 10 मिनिटांत कराची बेचिराख होणार, भारताचे नवे हायपरसोनिक Missile; पाकिस्तानसाठी ‘नो एस्केप झोन’

कल्पना करा, असे शस्त्र जे इतक्या प्रचंड वेगाने आकाशात धावते की रडारवर दिसण्याआधीच ते आपल्या लक्ष्यावर आदळलेले असते. ही कल्पना आता विज्ञानकथेतली राहिलेली नाही. भारताने असेच एक अत्याधुनिक शस्त्र विकसित केले असून, या तंत्रज्ञानात यश मिळवणाऱ्या जगातील मोजक्या चार देशांच्या क्लबमध्ये भारताचा समावेश झाला आहे. भारताच्या पूर्व किनाऱ्यावरील एका चाचणी केंद्रावर 14 जुलै रोजी संरक्षण संशोधन आणि विकास संघटनेने (DRDO) ET-LDHCM या क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी केली आणि ती पूर्णपणे नियोजनानुसार पार पडली.

advertisement

ET-LDHCM म्हणजे Extended Trajectory – Long Duration Hypersonic Cruise Missile. नाव जरी गुंतागुंतीचे असले, तरी त्याची क्षमता थक्क करणारी आहे. हे क्षेपणास्त्र मॅक 8 वेगाने म्हणजेच सुमारे 9,800 किलोमीटर प्रतितास वेगाने प्रवास करते. सोप्या शब्दांत सांगायचे झाले, तर हे क्षेपणास्त्र जर दिल्लीहून डागले, तर पाकिस्तानातील कराची शहर केवळ 10 मिनिटांपेक्षा कमी वेळात गाठू शकते. याची मारक क्षमता सुमारे 1,500 किलोमीटर इतकी असून, गरज पडल्यास ते पाकिस्तान आणि चीनच्या खोलवर असलेल्या लक्ष्यांवरही अचूक प्रहार करू शकते. या क्षेपणास्त्रात 1,000 ते 2,000 किलो वजनाचे स्फोटक वॉरहेड वाहून नेण्याची क्षमता आहे, जे मोठे लष्करी तळ, कमांड सेंटर्स किंवा अत्यंत सुरक्षित बंकरसुद्धा उद्ध्वस्त करू शकतात.

या क्षेपणास्त्राची खरी खासियत केवळ त्याचा वेग नाही, तर ते ज्या पद्धतीने उडते ती पद्धत आहे. पारंपरिक बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे आकाशात खूप उंच जाऊन ठरावीक वक्ररेषेत खाली येतात, त्यामुळे त्यांचा मार्ग तुलनेने अंदाजता येतो. पण ET-LDHCM जमिनीच्या अगदी जवळून, भूभागाला चिकटून उडते; एखाद्या वेगवान पक्ष्यासारखे. याहून महत्त्वाचे म्हणजे, हे क्षेपणास्त्र उड्डाणादरम्यान दिशा बदलू शकते. त्यामुळे शत्रूची रडार यंत्रणा किंवा हवाई संरक्षण प्रणाली याला अचूक ट्रॅक करू शकत नाही. चीनचे S-400 किंवा अमेरिकेचे THAADसारखे अत्याधुनिक संरक्षण कवचसुद्धा याला रोखण्यात अडचणीत येऊ शकतात. कारण रडारने याची दिशा ओळखेपर्यंत हे क्षेपणास्त्र आधीच मार्ग बदललेले असते आणि काही सेकंदांत लक्ष्यावर आदळते.

ET-LDHCM ची आणखी एक मोठी ताकद म्हणजे त्याची मल्टी-प्लॅटफॉर्म लॉन्च क्षमता. हे क्षेपणास्त्र जमीन, समुद्र आणि आकाशातून तिन्ही ठिकाणांहून डागता येते. जमिनीवरून हे मोबाइल ट्रक-माउंटेड लॉन्चर्सद्वारे डागले जाऊ शकते, जे सतत स्थान बदलू शकतात आणि शत्रूसाठी शोधणे कठीण ठरते. समुद्रात, भारतीय नौदलाच्या युद्धनौका आणि पाणबुड्यांमधून हे क्षेपणास्त्र डागता येते, ज्यामुळे भारतीय महासागरातून सुरक्षित अंतरावरून शत्रूवर हल्ला करणे शक्य होते. आकाशातून, Su-30MKI आणि नव्याने समाविष्ट झालेली राफेल लढाऊ विमाने हे क्षेपणास्त्र वाहून नेऊन डागू शकतात. या तीनही मार्गांनी हल्ला करण्याच्या क्षमतेमुळे भारताच्या तिन्ही सशस्त्र दलांना अभूतपूर्व लवचिकता आणि वेगवान प्रतिसादाची ताकद मिळते.

या क्षेपणास्त्राचे हृदय म्हणजे त्याचा स्क्रॅमजेट (Scramjet) इंजिन. पारंपरिक रॉकेट इंजिन्सना स्वतःचा ऑक्सिजन वाहून न्यावा लागतो, त्यामुळे ते जड आणि मर्यादित वेळ चालणारे असतात. पण स्क्रॅमजेट इंजिन उड्डाणादरम्यान हवेतून थेट ऑक्सिजन घेतो, अगदी आपण धावताना श्वास घेतो तसे. एप्रिल 2025 मध्ये DRDO ने या इंजिनची 1,000 सेकंदांची सलग चाचणी यशस्वीपणे केली, ज्यामुळे अत्यंत कठीण परिस्थितीतही हे इंजिन कार्यक्षम असल्याचे सिद्ध झाले. हे इंजिन 2,000 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त तापमानावर कार्य करते, इतके तापमान की पोलादसुद्धा वितळू शकते.

अशा प्रचंड उष्णतेत टिकून राहण्यासाठी ET-LDHCM मध्ये विशेष उष्णतारोधक साहित्य आणि थर्मल बॅरियर कोटिंग्स वापरण्यात आली आहेत. ही कोटिंग्स DRDO आणि विज्ञान व तंत्रज्ञान विभागाने संयुक्तपणे विकसित केली असून, त्या क्षेपणास्त्राच्या आतील संवेदनशील इलेक्ट्रॉनिक्सचे संरक्षण करतात, जरी बाहेरील पृष्ठभाग घर्षणामुळे लाल भडक तापलेला असला तरी.

हे क्षेपणास्त्र ‘प्रोजेक्ट विष्णू’ या अत्यंत गोपनीय भारतीय कार्यक्रमांतर्गत पूर्णपणे देशातच विकसित करण्यात आले आहे. या प्रकल्पांतर्गत 12 वेगवेगळ्या हायपरसोनिक प्रणाली विकसित करण्याचे उद्दिष्ट आहे. ज्यात हल्लेखोर क्षेपणास्त्रे तसेच शत्रूच्या क्षेपणास्त्रांना हवेतच नष्ट करणारी संरक्षण प्रणाली यांचा समावेश आहे. या प्रकल्पात अनेक लघु-मध्यम उद्योग आणि खासगी संरक्षण कंपन्यांनी DRDO सोबत काम केले. ज्यामुळे रोजगारनिर्मिती झाली आणि भारताची तांत्रिक क्षमता अधिक मजबूत झाली. यामुळे परदेशी शस्त्रांवरील अवलंबित्व कमी होऊन देशाची औद्योगिक ताकद वाढते.

ET-LDHCM चे महत्त्व समजून घेण्यासाठी त्याची तुलना ब्रह्मोस क्षेपणास्त्राशी करावी लागेल. ब्रह्मोस हे आतापर्यंत भारताचे सर्वात वेगवान आणि शक्तिशाली क्रूझ क्षेपणास्त्र होते. ब्रह्मोस रॅमजेट इंजिन वापरते, जे सुमारे मॅक 2.8 वेगाने आणि 450 किलोमीटर अंतरापर्यंत प्रभावी आहे. मात्र रॅमजेट इंजिन मॅक 5 पेक्षा जास्त वेग सहन करू शकत नाही.

ET-LDHCM चे स्क्रॅमजेट इंजिन मात्र हवेचा वेग कमी न करता इंधन जाळते, जे प्रचंड अवघड तंत्रज्ञान आहे. जणू वादळात काडी पेटवण्यासारखे. त्यामुळे हे क्षेपणास्त्र मॅक 8 वेग आणि 1,500 किलोमीटरपेक्षा जास्त अंतर गाठू शकते. सोप्या भाषेत सांगायचे झाले, तर ब्रह्मोस वेगवान आहे, पण ET-LDHCM पूर्णपणे पुढच्या पिढीचे शस्त्र आहे. जसे वेगवान ट्रेन आणि रॉकेटमधील फरक.

या यशस्वी चाचणीनंतर अमेरिका, रशिया, चीन आणि भारत असे जगातील केवळ चार देश कार्यक्षम हायपरसोनिक शस्त्रे असलेले ठरले आहेत. हे केवळ ताकदीचे प्रदर्शन नाही, तर रणनीतिक प्रतिबंध (Strategic Deterrence) आहे. म्हणजेच इतकी प्रगत क्षमता की शत्रू हल्ला करण्याआधी दहा वेळा विचार करेल. पाकिस्तानसोबतचे तणाव आणि चीनकडून सुरू असलेले सीमावाद पाहता, ET-LDHCM मुळे भारताची लष्करी स्थिती लक्षणीयरीत्या मजबूत झाली आहे.

संरक्षण तज्ज्ञांच्या मते, हे क्षेपणास्त्र खेळाचे नियम बदलणारे (Game Changer) ठरू शकते. त्याचा वेग, गुप्तता आणि अचूकता शत्रूंना स्पष्ट संदेश देते. भारत आता जलद, निर्णायक आणि अचूक प्रहार करण्यास सक्षम आहे. विशेष म्हणजे हे संपूर्ण तंत्रज्ञान स्वदेशी असल्यामुळे भारत कोणत्याही परदेशी देशावर अवलंबून नाही.

सर्व चाचण्या आणि सुधारणा पूर्ण झाल्यानंतर हे क्षेपणास्त्र 2030 पर्यंत पूर्णपणे कार्यान्वित होण्याची अपेक्षा आहे. तिन्ही सशस्त्र दलांमध्ये तैनात झाल्यानंतर ते भारताच्या संरक्षण कवचाचा एक अत्यंत महत्त्वाचा भाग बनेल. तरुण भारतासाठी ही कामगिरी अभिमानाची बाब आहे. संधी आणि संसाधने मिळाल्यास भारतीय शास्त्रज्ञ आणि अभियंते जगातील सर्वोत्तम तंत्रज्ञानालाही मागे टाकू शकतात, याचा हा ठोस पुरावा आहे.