आम्ही या विषयावर वरिष्ठ मानसशास्त्रज्ञ आणि नातेसंबंध आणि भावनिक व्यवस्थापनाच्या तज्ज्ञ डॉ. फराह किडवाई यांच्याशी बोललो. त्या म्हणतात की, लग्नात राहणे ही एक वैयक्तिक निवड आहे. मात्र मुदत संपण्याच्या तारखेबद्दल त्या म्हणतात की, 'हे आपल्या धारणावर अवलंबून असते. जर आपल्याला एकत्र राहायचे असेल, तर आपण नातेसंबंधातील आपल्या जबाबदाऱ्या पूर्ण केल्या पाहिजेत आणि जर आपण ते करू शकत नसलो तर आपण ती नात्याची मुदत संपण्याची तारीख म्हणून स्वीकारली पाहिजे.'
advertisement
यशस्वी लग्न म्हणजे काय?
उत्तर : लग्न हे प्रगतीपथावर असलेल्या कामासारखे आहे. जसे आपल्याला नोकरीत सतत आपले 100% द्यावे लागते तसेच कोणत्याही नात्यात, विशेषतः लग्नातही आपले 100% द्यावे लागते. कालांतराने आपण हे विसरलो आहोत. आपण लग्नाला गृहीत धरले आहे, ते जबाबदारीत बदलले आहे आणि आपण ते पार पाडत आहोत. आपण असे गृहीत धरतो की, लग्नाची जबाबदारी केवळ एकाच जोडीदारावर असते. जवळजवळ 90% प्रकरणांमध्ये, महिलांना पूर्णपणे जबाबदार मानले जाते, परंतु ते खरे नाही. दोघेही तितकेच जबाबदार आहेत.
लग्न म्हणजे सहवास. जर आपण एकमेकांना समजून घेऊ शकत नसलो किंवा सहन करू शकत नसलो तर आपण वेगळे व्हावे. चांगली गोष्ट अशी आहे की, लोक हे करत आहेत. वेगळे होणे किंवा घटस्फोट घेणे आता निषिद्ध राहिलेले नाही. लोक घटस्फोट घेत आहेत, वेगळे होत आहेत आणि लिव्ह-इन रिलेशनशिपमध्ये प्रवेश करत आहेत.
तर, प्रत्येक लग्नाची एक एक्सपायरी डेट असते का?
उत्तर : प्रत्येक गोष्टीची एक्सपायरी डेट असते आणि कधीकधी नसते. ते आपल्या समजुतीवर आणि ती टिकवून ठेवण्याच्या आपल्या इच्छाशक्तीवर अवलंबून असते. जर कोणी विश्लेषण करायला सुरुवात केली की, "मी भावनिक, शारीरिक, आर्थिक आणि सामाजिकदृष्ट्या खूप गुंतवणूक करत आहे," तर दुसरी व्यक्ती किती गुंतवणूक करत आहे याच्या तुलनेत, एक संक्रमण घडते. आता मुली मोठ्या प्रमाणावर घरोबाहेर पडून सक्षम बनल्या आहेत. काम करत आहेत आणि त्यांच्यात समानता आहे. त्यांच्या अपेक्षा देखील वाढल्या आहेत. त्यांना असेही वाटते की, दोन्ही जोडीदारांनी लग्न टिकवून ठेवण्याची जबाबदारी घेतली पाहिजे. जर त्यांना वाटले की त्यांना अपेक्षित परिणाम मिळत नाहीत, तर ते वेगळे होतात.
पूर्वी, लोक असा विचार करायचे की, लग्न संपवल्याने त्यांची मूल्यव्यवस्था तुटेल आणि कुटुंबाची बदनामी होईल. ही धारणा विशेषतः मुलींमध्ये प्रचलित होती. असे बोलले जायचे की त्यांना पुन्हा जीवनसाथी मिळणार नाहीत, परंतु आता हे संपत आहे. आता मुली देखील म्हणतात, 'जर तुम्ही परस्पर आदर, परस्पर काळजी आणि परस्पर आनंदाने गोष्टी एकत्र व्यवस्थापित केल्या तर ते चांगले आहे. अन्यथा, वेगळे होणे चांगले.'
लग्नाच्या सुरुवातीला सर्व काही ठीक असते, पण 5-10 वर्षांनी काय बदलते?
उत्तर : लग्नाच्या सुरुवातीला सर्व काही ठीक असते कारण जास्त जबाबदाऱ्या नसतात. हळूहळू जबाबदाऱ्या वाढू लागतात आणि आपण मुलांबद्दलही विचार करू लागतो. एकदा आपल्याला मुले झाली की आपण स्वार्थी बनतो. 5 ते 10 वर्षांनी नातेसंबंध बिघडण्याचे हेच सर्वात मोठे कारण आहे. म्हणूनच आपण लिव्ह-इन रिलेशनशिपमध्ये जात आहोत. पण हा एक संक्रमणाचा टप्पा आहे. आपण पुन्हा परत येऊ. जबाबदारीतून पळून जाण्यामुळे एकाकीपणा येऊ शकतो, लोक खूप दूर जातात.
नातं बिघडत असेल तर ते नव्याने विकास सुरु करता येईल?
उत्तर : लग्नाचे नूतनीकरण करण्यासाठी आपण सहवासावर भर दिला पाहिजे. जर तुमचा परस्पर विश्वास, आदर आणि काळजी अबाधित राहिली तर नात्याचे नूतनीकरण आपोआप होत राहाते. हे ओझे असेल तर वेगळे होणे हा एकमेव मार्ग आहे. लोकांना ते आता समजत नसले तरी, येणाऱ्या पिढीला पुन्हा एकदा हे समजेल की विवाहाशी जोडलेले आणि वचनबद्ध राहण्यासाठी लहान बदल केल्याने दीर्घकालीन फायदे मिळतात.
विवाहबाह्य संबंध याचा परिणाम आहेत का?
उत्तर : नक्कीच. सहनशक्ती कमी होत असताना, आपला दृष्टिकोन देखील बदलत आहे. आपण पूर्वी ज्याला अडजस्टमेन्ट म्हणत होतो, ते प्रत्येक नात्यामध्ये आवश्यक असते. मग ते आई आणि मुलगा, भाऊ आणि बहीण, किंवा पती-पत्नी यांच्यातील असो. असे झाले आहे की, हळूहळू आपण या समायोजनाला तडजोड आणि त्याग म्हणू लागलो आहोत. म्हणूनच आपला दृष्टिकोनही बदलला आहे. आपण किती दिले आहे आणि दुसऱ्या व्यक्तीने आपल्याला किती दिले आहे याची तुलना करण्यात आपण व्यस्त असतो. या प्रक्रियेत आपण मूलभूत आनंदांकडे दुर्लक्ष करतो. दीर्घकालीन आपल्यासाठी फायदेशीर असलेल्या लहान आनंदांकडेही. आपली दृष्टी खूप संकुचित झाली आहे. म्हणूनच आपण विषारी नात्यांकडे वाटचाल करत आहोत.
पती-पत्नींच्या विभक्ततेचा मुलांवर काय परिणाम होतो?
उत्तर : तुम्ही वेगळे असलात किंवा आनंदाने एकत्र राहत असलात तरीही, दोन्ही परिस्थितीत मुलांवर निश्चितच परिणाम होईल. पाहा, लग्नाची मुदत संपली पाहिजे किंवा त्यांच्या जोडीदारापासून वेगळे होणे ही त्यांच्या पालकांची जबाबदारी आहे. याचा अर्थ असा की, लग्नानंतर त्यांनी राखलेले नाते त्यांच्या मुलांवर दिसून येईल. त्यांच्या पालकांनी त्यांना कसे वाढवले हे देखील महत्त्वाचे आहे. वास्तव असे आहे की, या सर्वांमध्ये मुलांना खूप जास्त सहन करावे लागते. त्यांचे मानसिक आरोग्य, त्यांचे सामाजिक वर्तन, त्यांचा दृष्टिकोन.. सर्वकाही बदलत आहे.
आजची पिढी लग्नापासून दूर जात असली तरी ते आपोआप होत नाही. जर एखाद्या मुलाने त्यांच्या पालकांपैकी एकाला त्रासात पाहिले असेल, तर त्यांच्यात मुलांच्या आनंदासाठी तडजोड करण्याची वृत्ती नक्कीच असेल. मुलाने हे पाहिले असल्याने, ते आता ते करू इच्छित नाहीत. दुसरे म्हणजे, सहनशीलतेचे प्रमाण देखील कमी होत आहे. "मी का?", "मी का सहन करावं?", "मी इतके का करावे?", "ही फक्त माझी जबाबदारी आहे का?" असे विचार येत राहतात.
नातेसंबंधांमधील अंतराची कारणे काय आहेत?
उत्तर : आपल्या सभोवतालचे वातावरण असे होत आहे की, आपण लोकांपासून सामाजिकदृष्ट्या दूर होत आहोत. संयुक्त कुटुंब व्यवस्थेतून आपण विभक्त कुटुंब व्यवस्थेत गेलो. विभक्त कुटुंबांमधून, आपण आता एकटे राहिलो आहोत आणि एकटे लोक आता लिव्ह-इन रिलेशनशिपमध्ये गेले आहेत.
लिव्ह-इन रिलेशनशिपमध्येही, सुसंगतता नाही, स्थिरता नाही; ते आज आहे, उद्या नाही. खरं तर, लोकांमध्ये सामायिकरण आणि काळजी घेण्याची भावना गमावली आहे. आपण स्वार्थी जीवन जगत आहोत आणि मानसिक आरोग्य समस्या वाढत आहेत. कारण एकटेपणा वाढत आहे. आता, आपल्या आजूबाजूला असे कोणतेही नाते नाही. जर आपण आपल्या कुटुंबाशी संबंध टिकवून ठेऊ शकत नाही, तर आपण जगात कोणाशीही संबंध टिकवू शकत नाही. मग याचा परिणाम असा होतो की, तुमच्या वाईट काळात जेव्हा तुम्हाला कोणाची तरी गरज असते, तेव्हा तुमच्यासाठी कोणीच नसते.
पालक त्यांच्या मुलांचे लग्न वाचवू शकतात का?
उत्तर : जेव्हा लोक एकत्र कुटुंबात राहत असत, तेव्हा त्यांना आधार देण्यासाठी, त्यांना सांभाळण्यासाठी आणि त्यांची काळजी घेण्यासाठी एक कुटुंब असायचे. मुलांना ती मूल्यव्यवस्था त्यांच्या पालकांकडून, आजी-आजोबांकडून किंवा मोठ्या कुटुंबाकडून वारशाने मिळायची. आता ते सर्व संपले आहे. शेजारी एकमेकांना ओळखत नाहीत. मुलांना आता नातेसंबंधांची जाणीव असली तरी, एक वेळ येईल जेव्हा त्यांना काका-काकू, मामा-मामी हे कोण होते किंवा चुलत भाऊ-बहिणी काय असतात हे देखील कळणार नाही.
नाते वाचवण्याची गुरुकिल्ली काय आहे?
उत्तर : जितका जास्त संवाद असेल तितके नाते मजबूत होईल. सर्वात मोठी समस्या म्हणजे संवादाचा अभाव. जर आपण हे टिकवून ठेवले तर नात्यात कोणतीही समस्या येणार नाही. हल्ली आपण आपल्या मोबाईल फोनवर जास्त वेळ घालवत आहोत. मोबाईल फोन महत्वाचे आहेत, पण कुटुंबापेक्षा जास्त नाही. आधी रेडिओ आला, नंतर टीव्ही आला, नंतर संगणक आला, त्यामुळे तंत्रज्ञान काळासोबत अपडेट होत राहते. आपल्याला आपल्या कुटुंबांसाठी वेळ काढावा लागेल. काजोल लग्नाबद्दल बोलत आहे, पण इतके तंत्रज्ञान असूनही काजोलच्या घरात कुटुंबासाठी समर्पित वेळ आहे. ते आयुष्यात काही शिस्त आणि नियमांचे पालन करतात. जिथे आपण एकमेकांना वेळ देतो, एकमेकांच्या आयुष्यात रस घेतो आणि संवाद साधतो, तिथे गोष्टी व्यवस्थित होतात. तुम्ही एकाच ट्रॅकच्या दोन पाटऱ्या आहात, ट्रॅकसारखे पुढे जात रहा.
Disclaimer : या बातमीत दिलेली माहिती आणि आरोग्याशी संबंधित सल्ला तज्ञांशी झालेल्या संभाषणांवर आधारित आहे. ही सामान्य माहिती आहे, वैयक्तिक सल्ला नाही. म्हणून, डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यानंतरच काहीही वापरा. त्याच्या वापरामुळे होणाऱ्या कोणत्याही नुकसानासाठी न्यूज-18 जबाबदार राहणार नाही.