आपल्यापैकी बहुतेकांना वाटतं की कॅल्शियम म्हणजे फक्त हाडांच्या मजबुतीसाठी (Strengthening Bones) आवश्यक असणारा घटक. पण ही गोष्ट अर्धवट आहे. तज्ज्ञ सांगतात, "कॅल्शियम केवळ हाडांपुरते मर्यादित नाही, तर ते आपल्या हृदयाचे ठोके नियमित ठेवण्यापासून (Regulate Heartbeat) ते स्नायूंच्या योग्य कार्यापर्यंत (Proper Muscle Function) आणि मज्जातंतूंना निरोगी (Nerve Health) ठेवण्यापर्यंत अनेक जबाबदाऱ्या पार पाडते." तरीही, या महत्त्वाच्या खनिजाकडे अनेक जण दुर्लक्ष करतात आणि नकळतपणे आरोग्याच्या समस्यांना आमंत्रण देतात.
advertisement
आपल्या शरीराचं 'कॅल्शियम बँक'
कॅल्शियम हे आपल्या शरीरासाठी एक अत्यंत महत्त्वाचे खनिज (Vital Mineral) आहे. विचार करा, तुमच्या शरीरातील जवळपास 99% कॅल्शियम हे हाडं आणि दातांमध्ये साठवलेलं असतं, जे त्यांना पोलादासारखी ताकद देतं. उरलेलं फक्त 1% कॅल्शियम रक्त आणि इतर मऊ ऊतींमध्ये (Soft Tissues) असतं, पण हे 1% कॅल्शियम स्नायूंची हालचाल, मज्जातंतूंचे संदेशवहन, रक्त गोठण्याची प्रक्रिया आणि हार्मोन्सचे कार्य सुरळीत चालवण्यासाठी एखाद्या इंजिनप्रमाणे काम करतं.
जेव्हा आपल्या आहारातून पुरेसं कॅल्शियम मिळत नाही, तेव्हा शरीर हुशारीने हाडांमधून कॅल्शियम उधार घेऊ लागतं. ही प्रक्रिया वारंवार घडल्यास, हाडांची 'बँक' हळूहळू रिकामी होते, ज्यामुळे हाडं कमजोर होतात आणि इतर गंभीर आरोग्य समस्या डोकं वर काढू लागतात.
तुमचं शरीर तुम्हाला हे संकेत देत नाही ना?
कॅल्शियमच्या कमतरतेची लक्षणे हळूहळू दिसू लागतात. खालीलपैकी काही लक्षणे तुम्हाला जाणवत असतील, तर वेळीच लक्ष द्या...
- स्नायूंमध्ये पेटके : विशेषतः पाठ आणि पायांमध्ये अचानक पेटके येणे किंवा स्नायूंमध्ये कंप जाणवणे.
- मुंग्या येणे : बोटं, तळवे किंवा तोंडाच्या आजूबाजूला मुंग्या येणे किंवा सुन्नपणा जाणवणे.
- सततचा थकवा : कोणत्याही विशेष कारणाशिवाय सतत थकल्यासारखे वाटणे किंवा उर्जेची कमतरता.
- कमजोर नखे : नखे ठिसूळ होणे आणि सहज तुटणे.
- दातांच्या समस्या : दात किडणे, हिरड्यांना सूज येणे किंवा दातांची मुळे कमजोर होणे.
- फ्रॅक्चरचा धोका : किरकोळ दुखापतीमुळेही हाडं फ्रॅक्चर होणे.
- हृदयाचे ठोके अनियमित होणे : हृदयाच्या ठोक्यांमध्ये अनपेक्षित बदल जाणवणे.
- मानसिक बदल : स्मरणशक्ती कमी होणे किंवा लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येणे.
- मुलांमध्ये वाढ खुंटणे किंवा हाडांची वाढ योग्य गतीने न होणे.
तज्ज्ञांच्या मते, "वृद्ध व्यक्ती, विशेषतः रजोनिवृत्ती आलेल्या महिलांना (Postmenopausal Women) हाडांची घनता कमी होण्याचा धोका जास्त असतो. यामुळे ऑस्टियोपेनिया (Osteopenia) किंवा ऑस्टियोपोरोसिस (Osteoporosis) सारखे आजार होऊ शकतात."
कमतरतेमागची कारणं काय?
कॅल्शियमच्या कमतरतेमागे अनेक कारणे असू शकतात, जसे की..
- अयोग्य आहार: आहारात दूध, दही, पालेभाज्या किंवा कॅल्शियमयुक्त पदार्थांचा अभाव.
- व्हिटॅमिन डी ची कमतरता: व्हिटॅमिन डी कॅल्शियमच्या शोषणासाठी आवश्यक असते.
- हार्मोनल बदल: विशेषतः महिलांमध्ये रजोनिवृत्तीनंतर हार्मोन्समध्ये होणारे बदल.
- आरोग्याच्या समस्या: आतड्यांचे किंवा मूत्रपिंडाचे आजार.
- गरोदरपण: या काळात शरीराला अधिक पोषणाची गरज असते.
सप्लिमेंट्स न घेता कॅल्शियम कसे वाढवाल?
चांगली बातमी ही आहे की कॅल्शियमची कमतरता भरून काढण्यासाठी लगेच औषधे (Supplements) घेण्याची गरज नसते. तुमच्या आहार आणि जीवनशैलीत काही सोपे बदल करून तुम्ही ही समस्या दूर करू शकता.
१. आहारातील बदल
तुमच्या ताटात कॅल्शियमयुक्त पदार्थांना जागा द्या. दूध, दही, चीज, पनीर, हिरव्या पालेभाज्या (उदा. पालक, मेथी), सुका मेवा (बदाम, अक्रोड), तीळ, नाचणी आणि काही प्रकारचे मासे यांचा आहारात नियमित समावेश करा.
२. जीवनशैलीतील बदल
- सूर्यप्रकाश: व्हिटॅमिन डी मिळवण्यासाठी रोज सकाळी १०-१५ मिनिटे कोवळ्या उन्हात बसा.
- व्यायाम: नियमित चालणे, योगा करणे किंवा वजन उचलण्याचे व्यायाम केल्याने हाडे मजबूत होतात.
हे टाळा: धूम्रपान, अति प्रमाणात चहा-कॉफीचे सेवन आणि मद्यपान टाळा, कारण या सवयी शरीरातील कॅल्शियम शोषून घेतात आणि हाडांना कमजोर करतात.
त्यामुळे, पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्हाला शरीरातून येणारे हे लहान इशारे जाणवतील, तेव्हा त्यांच्याकडे दुर्लक्ष करू नका. योग्य आहार आणि निरोगी जीवनशैलीचा अवलंब करून तुम्ही तुमच्या हाडांना आणि संपूर्ण शरीराला मजबूत ठेवू शकता.
हे ही वाचा : बेड-टी घेणाऱ्यांसाठी धोक्याची घंटा! रिकाम्या पोटी चहा पिण्याचे 6 मोठे तोटे, वाचा डॉक्टरांचा सल्ला
हे ही वाचा : तुम्हाला डायबेटिस आहे? तुमच्यासाठी 'हे' 6 पदार्थ आहेत वरदान, नैसर्गिकरित्या नियंत्रित होईल ब्लड शुगर!