मुंबई: जागतिक रोजगार बाजारामध्ये एक धक्कादायक बदल होत आहे, ज्याकडे उद्योगपती आनंद महिंद्रा यांनी लोकांचे लक्ष वेधले आहे. अनेक लोक आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) मुळे व्हाईट कॉलर (White Collar) नोकऱ्या संपुष्टात येण्याची चिंता करत असताना, खरा संकट अशा नोकऱ्यांवर आहे ज्या संपत नाहीत, पण रिकाम्या पडल्या आहेत. या त्याच उच्च वेतन असलेल्या कुशल नोकऱ्या आहेत, ज्यावर जगाचे दैनंदिन जीवन अवलंबून असते. महिंद्रा यांच्या मते, खरा धोका मशीनमुळे नाही, तर माणसांच्या कमतरतेमुळे निर्माण होत आहे.
advertisement
नोकऱ्यांसाठी लोक नाहीत
आनंद महिंद्रा यांनी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म 'एक्स' (X) वर सांगितले की, समाज ज्या धोक्याकडे दुर्लक्ष करत आहे, तो खूप गंभीर आहे. त्यांनी फोर्डचे सीईओ जिम फर्ले यांच्या वक्तव्याचा हवाला देत सांगितले की, फोर्ड कंपनीकडे अमेरिकेत 5,000 मेकॅनिकच्या जागा रिक्त आहेत, ज्यापैकी अनेकांचे वेतन वार्षिक 1,20,000 डॉलर (सुमारे 1 कोटी रुपये) आहे. तरीही या पदांसाठी लोक मिळत नाहीत. महिंद्रा म्हणाले की, ही समस्या केवळ फोर्डची नाही, तर संपूर्ण अमेरिका 1 दशलक्षाहून अधिक ट्रकिंग, प्लंबिंग, इलेक्ट्रिकल आणि फॅक्टरी नोकऱ्यांसाठी कुशल लोकांचा शोध घेत आहे.
विचारसरणी ठरतेय अडचण
महिंद्रा यांच्या मते, ही कमतरता अचानक आलेली नाही. अनेक दशकांपासून लोकांना केवळ पदवी, ऑफिस जॉब आणि कॉर्पोरेट करिअरकडे ढकलले गेले. कुशल कारागिरांच्या कामाला समाजाने कमी लेखले आणि हळूहळू तरुण या कामांपासून दूर गेले. पण हीच ती कामे आहेत, जी एआय कधीही रिप्लेस करू शकणार नाही, कारण मेकॅनिक, प्लंबर, इलेक्ट्रीशियन, मशीन ऑपरेटर यांसारख्या व्यवसायांमध्ये हाताचे प्रशिक्षण, निर्णय क्षमता आणि अनुभवाची आवश्यकता असते, जे मशीन शिकू शकत नाहीत.
'ड्रीम जॉब' बदलणार
महिंद्रा यांनी प्रश्न विचारला की- आता जग हे मानण्यास तयार होईल का की, खरा ड्रीम करिअर तो आहे, जिथे माणूस काहीतरी बनवू शकतो, सुधारू शकतो किंवा जोडू शकतो. जर सध्याचा ट्रेंड (कल) कायम राहिला, तर एआय युगातील सर्वात मोठे विजेते हे कोडर किंवा कॉर्पोरेट एक्झिक्युटिव्ह नसतील, तर ते लोक असतील जे मशीन दुरुस्त करतात, घरे बांधतात, कपडे शिवतात किंवा कारखान्यांमध्ये प्रत्यक्ष काम करतात. त्यांनी कार्ल मार्क्सच्या कामगारांच्या संघर्षातून क्रांतीच्या कल्पनेचा संदर्भ देत म्हटले की, आजची क्रांती नोकरीच्या कमतरतेतून नाही, तर कुशल मजुरांच्या कमतरतेतून निर्माण होत आहे.
व्हाइट कॉलर नोकऱ्यांमध्ये बदल
बाजार तज्ज्ञ सौरभ मुखर्जी देखील बऱ्याच काळापासून इशारा देत आहेत की, भारतातील व्हाईट कॉलर नोकऱ्यांमध्ये झपाट्याने बदल होत आहेत. त्यांच्या मते, ही घसरण मंदीमुळे नाही, तर एआय-आधारित कार्यक्षमतेमुळे आहे. आयटी, बँकिंग, मीडिया आणि जाहिरात क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात नोकऱ्या बदलत आहेत, कारण मॉडेलपासून प्रॉप्सपर्यंत सर्व काही कृत्रिमरित्या (Synthetically) तयार केले जात आहे.
त्यांनी सांगितले की, भारतीय कुटुंबे आधीच मोठ्या कर्जाखाली दबलेली आहेत आणि अशा परिस्थितीत येणारा बदल आणखी अडचणी निर्माण करू शकतो. जर धोरणांमध्ये लवकर सुधारणा झाली नाही, तर भारताच्या मध्यमवर्गाच्या स्थिरतेला मोठा धोका आहे.