माधुरी कोण आहे?
महादेवी ही ३६ वर्षांची आशियाई हत्तीण असून, तिने गेली ३३-३४ वर्षे कोल्हापूर, नांदणी येथील स्वस्तीश्री जिनसेन बहत्तरक पट्टाचार्य जैन मठात काढली. तिला गुडघेदुखी, सांधेदुखी, पायांना गँगरिन होणे, तसेच वाढलेली नखे अशा गंभीर आरोग्य समस्या होत्या. तरीही, धार्मिक प्रथा-परंपरांचा भाग म्हणून तिला गावातील मिरवणुकांत नेले जात असे. तिला ठेवलेल्या जागेचा पृष्ठभाग कडक असल्याने तिच्या या आजारांमध्ये आणखी वाढ झाली.
advertisement
तिला वनतारामध्ये का हलवण्यात आले?
प्राणिमित्र संघटना पेटा इंडियाच्या अर्जावर महाराष्ट्राच्या मुख्य वन्यजीव वॉर्डन यांनी या हत्तीणीच्या प्रकृतीची तपासणी करण्यासाठी एक उच्चस्तरीय समिती नेमली. या समितीने एकमताने शिफारस केली की, महादेवीवर उपचार करण्यासाठी सर्व आवश्यक वैद्यकीय सुविधा असलेल्या ठिकाणी तिला नेऊन तिचे पुनर्वसन करावे. १६ जुलै २०२५ रोजी मुंबई उच्च न्यायालयाने ही शिफारस स्वीकारली आणि तिला जामनगर येथील राधे कृष्ण टेम्पल एलिफंट वेल्फेअर ट्रस्ट (वनतारा) मध्ये दोन आठवड्यांत हलवण्याचा आदेश दिला.
सर्वोच्च न्यायालयात काय झाले?
मुंबई उच्च न्यायालयाच्या आदेशाविरुद्ध जैन मठाने सर्वोच्च न्यायालयात अपील केले. २९ जुलै २०२५ रोजी सर्वोच्च न्यायालयाच्या दोन सदस्यीय पिठाने ही रिट याचिका फेटाळून लावली. न्यायालयाने महादेवी हत्तीणीला धार्मिक प्रथांऐवजी सन्मानपूर्वक आयुष्य जगण्याचा हक्क आहे यावर भर दिला आणि तिच्या वनतारामध्ये स्थलांतरावर शिक्कामोर्तब केले. हत्तीणीची नाजूक तब्येत आणि तिची मानसिक अवस्था सुधारणे या गोष्टीही सर्वोच्च न्यायालयाने विचारात घेतल्या.
वनताराने या हत्तीची निवड केली होती की हा सर्व घटनाक्रम आपोआप घडलेला आहे?
या सर्व कायदेशीर प्रक्रियेत वनतारा पक्षकार नव्हते. केवळ न्यायालयाच्या आदेशाने वनताराला या हत्तीणीला येथे हलवून तिच्या पुनर्वसनाचे आदेश देण्यात आले. जेव्हा वन अधिकारी आणि वन्यजीव तज्ञ या हत्तीणीला वनतारामध्ये सुरक्षितरित्या सोडण्यासाठी आले, तेव्हाच वनताराची भूमिका सुरू झाली. तेव्हापासून वनतारा हेच सर्वांना पटवून देत आहे की, महादेवीला वनतारामध्ये हलवण्याचा निर्णय हा न्यायालयाचा होता आणि हा निर्णय वनतारामुळे घेण्यात आला नाही.
वनतारामध्ये प्राण्यांसाठी कोणकोणत्या सोयी आहेत आणि वनताराचे संचालन कोण करते?
वनतारा हे गुजरातच्या जामनगर येथे साडेतीन हजार एकरांवर पसरलेले वन्यजीव संरक्षण आणि पुनर्वसन केंद्र आहे. यात २,००० प्रजातींचे दीड लाख प्राणी आहेत. वनतारामध्ये पशुसंवर्धनासाठी केलेल्या उपाययोजनांचा दर्जा पाहून 'ॲनिमल वेल्फेअर बोर्डाने' वनताराला प्राणिमित्र राष्ट्रीय पुरस्कार (कंपनी गट) दिला आहे. महत्त्वाचे म्हणजे, वनतारा हे पर्यटन प्राणी संग्रहालय नाही. येथे पर्यटकांना किंवा पाहुण्यांना प्रवेश नाही. त्यामुळे येथील प्राण्यांना कमीत कमी त्रास होईल तसेच त्यांना जास्तीत जास्त एकांत मिळेल याची काळजी घेतली जाते.
वनतारामध्ये महादेवीची सध्याची स्थिती काय आहे?
महादेवी वनतारामध्ये ३० जुलै २०२५ रोजी आल्यापासून तिला विशेष पशुवैद्यकीय उपचारांखाली ठेवण्यात आले आहे. त्यात खालील बाबींचा समावेश आहे:
तिच्या सांधेदुखीवर इलाज म्हणून रोज जल उपचार तळे
एक्स-रे आणि अल्ट्रासाउंड आदी रेडिओलॉजिकल रोगनिदान.
नियमित फिजिओथेरपी उपचार आणि संतुलित आहार.
साखळदंडविरहित मऊ पृष्ठभागाची राहण्याची व्यवस्था आणि अन्य हत्तींबरोबर एकत्र येण्याची संधी.
या सर्व उपायांमुळे तिची मानसिक अवस्था आणि तिचे चलनवलन सुधारत असल्याचे लगेच दिसून आले आहे. तिच्या पायाची अवस्था हळूहळू सुधारत आहे.
महादेवीला कोल्हापूरला परत नेण्याची परवानगी मिळाली आहे का?
महादेवी हत्तीणीची पुन्हा कोल्हापूरला रवानगी करण्याचे संकेत वनताराने दिले आहेत, मात्र त्यासाठी खालील बाबींची पूर्तता आवश्यक आहे. त्यासाठी आवश्यक अशी अधिकृत वन्यजीव खात्याने तसेच जैन मठाने न्यायालयात कायदेशीर याचिका दाखल केली पाहिजे. सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्देशानुसार तसेच वन्यजीव संरक्षण कायद्यानुसार प्राण्यांच्या वाहतुकीचे सर्व नियमांचे पालन करण्यात आले पाहिजे. जर आणि जेव्हा न्यायालयाने तसा आदेश दिला, तर या हत्तीणीला वैद्यकीय देखरेखीखाली आणि तज्ञ वन्यजीवांच्या हाताळणीत सुरक्षितरित्या आणि प्रतिष्ठेने पुन्हा कोल्हापूरला पाठवण्याची वनताराची तयारी आहे.
या प्रकरणात वनताराची प्राथमिक भूमिका काय होती?
उच्च आणि सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशात नमूद केल्यानुसार या हत्तीणीचे हित जोपासणे हे प्रमुख उद्दिष्ट. कायदेशीर उत्तरदायित्व, जबाबदारी आणि पारदर्शकता यांचे पालन करणे. यात तिच्या प्रकृतीचे संपूर्ण वैद्यकीय अहवाल आणि तटस्थ निरीक्षकांचे पाहणी अहवाल यांचा समावेश आहे. या प्रकरणात समाजाच्या भावनांचाही विचार करणे, म्हणजेच महादेवीची सुरक्षा आणि प्रतिष्ठा यांचा विचार करता धार्मिक प्रथांमध्ये प्रत्यक्ष हत्तीला नेऊ नये, तर त्याऐवजी हत्तीची यांत्रिक प्रतिमा वापरली जावी.