GK : गाडीचं माहितीय, पण जहाजाला ब्रेक असतात का? मग कसं थांबवलं जातं भलमोठं जहाज?

पाण्यात चालणाऱ्या जहाजांना थांबवण्यासाठी रस्त्यावरील वाहनांसारखी व्यवस्था नसते. रस्त्यावरील वाहनांमधील ब्रेक्स घर्षणाचा वापर करून थांबवले जातात. हे घर्षण दोन प्रकारे साधले जाते. एकतर ब्रेक सिस्टीममध्ये डिस्क वापरली जाते किंवा ड्रम. डिस्क ब्रेकचे पॅड डिस्कवर दाब टाकतात ज्यामुळे घर्षण निर्माण होते आणि वाहनाचा वेग कमी होतो. तर, जर चाकाच्या आत ड्रम असेल, तर ड्रमच्या आतील ब्रेक शूज ड्रमच्या पृष्ठभागावर घासून किंवा घर्षण निर्माण करून वाहनाला थांबवण्याचे काम करतात. साधारणपणे या दोन्ही सिस्टीममध्ये हायड्रॉलिक फ्लुइडचा वापर केला जातो, जे ब्रेक पॅडल दाबल्यावर ब्रेक लाईनद्वारे ब्रेक पॅड्स किंवा ब्रेक शूजवर दाब टाकते. ब्रेक लावल्यावर वाहनाचा वेग हळूहळू कमी होतो, त्यामुळे ते थांबते.

हे ब्रेकिंग तंत्र पाण्यातील जहाजांसाठी उपयुक्त नाही. रस्त्यावरील वाहनांना ब्रेक लावून थांबवता येते त्याच पद्धतीने पाण्यातील जहाजे थांबवता येत नाहीत. याचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे पाण्यात घर्षण किंवा फ्रिक्शन त्या पद्धतीने काम करत नाही, जसे ते रस्त्यावर धावणाऱ्या वाहनांमध्ये करू शकते. त्यामुळे पाण्यातील जहाजे थांबवण्यासाठी इतर पद्धती वापरल्या जातात. जहाज थांबवण्याचे किती मार्ग आहेत हे जगात फार कमी लोकांना माहीत आहे. आपण मार्गांबद्दल बोलण्यापूर्वी, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की, जहाजे रस्त्यावर धावणाऱ्या वाहनांसारखी त्वरित कधीच थांबू शकत नाहीत. उलट, त्यांना थांबवण्याची प्रक्रिया काही वेळ आधीच सुरू करावी लागते.

जहाज तीन प्रकारे थांबवता येते किंवा त्याचा वेग कमी करता येतो. म्हणजेच जहाजाचा वेग केवळ याच पद्धतींनी नियंत्रित करता येतो. यापैकी सध्या मोठ्या जहाजांसाठी फक्त दोन पद्धती वापरल्या जातात. पहिली पद्धत म्हणजे अँकर टाकणे. ही एका विशेष आकाराची अतिशय जड धातूची वस्तू असते जी जहाजाच्या आकारानुसार जड साखळीला जोडलेली असते. जहाज थांबवण्यासाठी अँकर पाण्यात टाकला जातो. तो थेट पाण्याच्या तळाशी बुडतो आणि त्याच्या वजनामुळे जहाज पुढे सरकू शकत नाही.