NASAने अंदाज वर्तवला, पण ISROने सूर्याच्या ‘ब्रह्मास्त्राचा’ Live व्हिडिओ Play केला; जगातील वैज्ञानिक थरथरले
- Published by:Jaykrishna Nair
Last Updated:
Chandrayaan-2 Mission: ISROच्या चांद्रयान-2 मोहिमेने इतिहास रचत सिद्ध केलं की सूर्याच्या सौर विस्फोटाची ऊर्जा थेट चंद्राच्या वातावरणावर परिणाम करू शकते. जिथे NASA ने फक्त अंदाज व्यक्त केला होता, तिथे भारताने ते प्रत्यक्ष दाखवून जगाला चकित केलं.
बेंगळुरू: भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेच्या (ISRO) चांद्रयान-2 मोहिमेने असा वैज्ञानिक रहस्य उलगडले आहे, ज्यामुळे संपूर्ण जगातील अंतराळ वैज्ञानिक अचंबित झाले आहेत. ISRO च्या मते चांद्रयान-2 ने इतिहासात पहिल्यांदाच नोंदवले आहे की सूर्यापासून निघणाऱ्या “Coronal Mass Ejection (CME)” म्हणजेच सौर विस्फोटाची ऊर्जा चंद्राच्या वातावरणावर थेट परिणाम करते.
advertisement
कसे झाले हे ऐतिहासिक निरीक्षण
चांद्रयान-2 मधील CHACE-2 (Chandra’s Atmospheric Composition Explorer-2) या उपकरणाने हा क्रांतिकारी शोध लावला. मे 2024 मध्ये घडलेल्या एका मोठ्या सौर विस्फोटानंतर CHACE-2 ने नोंदवले की चंद्राच्या वातावरणातील (लूनर एक्सोस्फीअर) दाबात तब्बल 10 पट वाढ झाली होती. हे आतापर्यंतचे सर्वात ठोस पुरावे आहेत की सूर्याची ऊर्जा वायुमंडल नसलेल्या खगोलीय पिंडांवरसुद्धा गहन परिणाम करू शकते.
advertisement
काय असते ‘Coronal Mass Ejection’?
CME म्हणजे सूर्याच्या आतून प्रचंड प्रमाणात हायड्रोजन आणि हीलियम आयन बाहेर फेकले जाण्याची प्रक्रिया. याला सर्वसाधारण भाषेत “सौर वादळ” म्हणतात. जेव्हा हे सौर वादळ पृथ्वी किंवा चंद्रासारख्या ग्रहांवर आपटते, तेव्हा त्यांच्या वातावरणावर आणि पृष्ठभागावर तीव्र परिणाम घडतो. चंद्रावर ना स्थिर वायुमंडल आहे ना चुंबकीय संरक्षण कवच, त्यामुळे हा प्रभाव तिथे अधिक तीव्रपणे जाणवतो.
advertisement
अद्भुत शोधाची कहाणी
10 मे 2024 रोजी सूर्याने अनेक शक्तिशाली CME विस्फोट केले. त्यापैकी काही थेट चंद्रावर आदळले. त्या वेळी चांद्रयान-2 ची CHACE-2 युनिट सक्रिय होती आणि तिने नोंदवले की चंद्राच्या पातळ वातावरणात अचानक दाबात मोठी झेप दिसली. हेच ते निरीक्षण होते, जे वैज्ञानिक केवळ सिद्धांतात मानत होते. परंतु आता ते प्रत्यक्षात सिद्ध झाले आहे.
advertisement
काय आहे ‘लूनर एक्सोस्फीअर’?
-चंद्राचे वातावरण अतिशय पातळ आहे आणि त्याला एक्सोस्फीअर म्हणतात.
-येथे वायू अणू खूप विरळ प्रमाणात असतात आणि एकमेकांशी क्वचितच टक्कर घेतात.
-सौर विकिरण किंवा सूक्ष्म उल्कापात झाल्यावर चंद्राच्या पृष्ठभागावरून अणू सुटतात आणि या वातावरणाचा भाग बनतात.
advertisement
-CME सारख्या घटनांमुळे ही प्रक्रिया अधिक वेगाने घडते, ज्यामुळे वातावरणात अचानक वाढ दिसते.
ISRO चा वैज्ञानिक टप्पा आणि त्याचे महत्त्व
-ही पहिलीच वेळ आहे की कोणत्याही अंतराळ यानाने चंद्राच्या वातावरणावर CME चा थेट परिणाम नोंदवला आहे.
-या अभ्यासामुळे चंद्राच्या वातावरणाचे स्वरूप समजून घेण्यास मदत होईल.
advertisement
-भविष्यात चंद्रावर मानवी वसाहती किंवा संशोधन केंद्रे उभारण्यासाठी सुरक्षेच्या दृष्टीने योजना आखताना ही माहिती अत्यंत उपयोगी ठरेल.
-वैज्ञानिकांच्या मते, अशा सौर वादळांदरम्यान चंद्राचे वातावरण तात्पुरते मोठ्या प्रमाणात बदलू शकते.
शोधमोहीम का आहे इतकी महत्त्वाची?
ही शोध मोहीम दाखवते की सूर्याची क्रिया “स्पेस वेदर” म्हणजेच अंतराळातील हवामानावर किती खोल परिणाम करते.
भविष्यात जर मानवाने चंद्रावर कायमस्वरूपी वसाहत उभारली, तर अशा सौर वादळांचा परिणाम तेथील यंत्रणांवर, उपकरणांवर आणि जीवनसहायक प्रणालींवर होऊ शकतो.
त्यामुळे हा अभ्यास भविष्यातील चांद्र मोहिमा आणि लूनर बेस प्लॅनिंगसाठी गेमचेंजर ठरू शकतो.
भारताच्या अंतराळ प्रवासातील नवा अध्याय
चांद्रयान-2 ची ही कामगिरी हे सिद्ध करते की भारत आता केवळ निरीक्षक राहिलेला नाही; तर तो वैज्ञानिक संशोधनाचा मार्गदर्शक बनला आहे. हे यश केवळ ISRO च्या तांत्रिक क्षमतेचे प्रतीक नाही, तर भारताच्या जागतिक अंतराळ क्षेत्रातील वाढत्या प्रभावाचेही द्योतक आहे.
भारताच्या या ऐतिहासिक शोधाने दाखवून दिले आहे की, भविष्यकाळातील अंतराळ मोहिमांमध्ये भारत महत्त्वाची भूमिका बजावणार आहे आणि चांद्रयान-2 हे त्या दिशेने उचललेले एक मोठे पाऊल आहे.
Location :
Mumbai,Maharashtra
First Published :
October 20, 2025 11:38 PM IST
मराठी बातम्या/देश/
NASAने अंदाज वर्तवला, पण ISROने सूर्याच्या ‘ब्रह्मास्त्राचा’ Live व्हिडिओ Play केला; जगातील वैज्ञानिक थरथरले
