सावधान! तासंतास Insta Reelsसह YouTube Shorts पाहणं पडेल महागात, झाला मोठा खुलासा

मुंबई : आजच्या डिजिटल जगात, टिकटॉक, इंस्टाग्राम रील्स आणि यूट्यूब शॉर्ट्स सारख्या प्लॅटफॉर्मची क्रेझ इतकी वाढली आहे की बरेच लोक दिवसाचा मोठा भाग फक्त स्क्रोल करण्यात घालवतात. काही सेकंदांचे हे व्हिडिओ केवळ टाईमपास बनले नाहीत तर हळूहळू मेंदू आणि विचार करण्याच्या क्षमतेवर देखील परिणाम करत आहेत. अलिकडेच समोर आलेल्या एका नवीन अभ्यासात काही धक्कादायक गोष्टी उघड झाल्या आहेत. ज्यावरून असे दिसून येते की लहान व्हिडिओंचे व्यसन आपल्याला विचारपूर्वक निर्णय घेण्यापासून रोखत आहे आणि आर्थिक नुकसान देखील करत आहे.

हे रिसर्च चीनमधील Tianjin Normal Universityचे प्रोफेसर कियांग वांग आणि त्यांच्या टीमने केले आहे. जे न्यूरोइमेज जर्नलमध्ये प्रकाशित झाले आहे. या अभ्यासानुसार, टिकटॉक किंवा रील्स सारख्या लहान व्हिडिओंवर जास्त वेळ घालवणाऱ्या लोकांच्या निर्णय घेण्याच्या क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम होतो. विशेषतः, 'लॉस एवर्जन' म्हणजेच तोटा टाळण्याची प्रवृत्ती त्यांच्या मनात कमकुवत होते.

हा नैसर्गिक गुण आपल्याला जोखीम टाळण्यास मदत करतो. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या योजनेत 1,000 रुपये जिंकण्याचे आश्वासन दिले असेल पण 500 रुपये गमावण्याचा धोका असेल, तर तोटा टाळणारा व्यक्ती या जोखमीपासून दूर राहील. परंतु ज्या लोकांना लहान व्हिडिओ पाहण्याची सवय आहे ते नुकसान होण्याची शक्यता जास्त असली तरीही असे धोका पत्करण्यास मागेपुढे पाहत नाहीत.

या प्लॅटफॉर्मचे सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे 'इन्स्टंट रिवॉर्ड सिस्टम' म्हणजेच एक व्हिडिओ पहा, थोडी मजा करा, नंतर पुढचा व्हिडिओ. हा क्रम यूझर्सला डोपामाइनचा सतत डोस देत राहतो. ज्यामुळे मेंदू मंद आणि विचारपूर्वक आनंद घेण्याची सवय सोडून देतो. त्याचा थेट परिणाम असा होतो की व्यक्ती जास्त विचार न करता घाईघाईत जीवनातील मोठे आणि महत्त्वाचे निर्णय घेऊ लागते.

ही समस्या केवळ मेंदूपुरती मर्यादित नाही तर ती संपूर्ण दिनचर्या आणि जीवनशैलीवर परिणाम करते. सतत व्हिडिओ पाहण्याने लक्ष विचलित होते आणि लक्ष केंद्रित करणे कठीण होते. अनेक यूझर्सच्या झोपेवरही याचा परिणाम होतो कारण फक्त एक व्हिडिओ पाहू म्हणत म्हणत रात्री निघून जातात. इतकेच नाही तर दीर्घकाळ लघु व्हिडिओ पाहिल्यामुळे चिंता, नैराश्य आणि आत्मविश्वास कमी होणे यासारख्या मानसिक समस्या देखील दिसू लागल्या आहेत.

या अभ्यासात असेही म्हटले आहे की, चीनमध्ये सरासरी एक व्यक्ती दिवसातून 151 मिनिटे शॉर्ट व्हिडिओ पाहते आणि 95% पेक्षा जास्त इंटरनेट यूझर्स त्यात कोणत्या ना कोणत्या स्वरूपात गुंतलेले आहेत. शास्त्रज्ञांनी या व्यसनाची तुलना जुगार आणि ड्रग्ज व्यसनाशी केली आहे कारण सर्वांमध्ये सारखीच प्रवृत्ती आहे: त्वरित आनंद मिळवणे आणि दीर्घकालीन नुकसानाकडे दुर्लक्ष करणे.

तुम्हाला या सवयीपासून स्वतःला वाचवायचे असेल तर स्क्रीन टाइमचे निरीक्षण सुरू करा. दर 20–30 मिनिटांनी ब्रेक घ्या आणि अनियंत्रित स्क्रोलिंग टाळा. पुस्तके वाचण्याचा, व्यायाम करण्याचा किंवा तुमच्या एखाद्या छंदात वेळ घालवण्याचा प्रयत्न करा. आठवड्यातून किमान एकदा फोनपासून दूर राहून डिजिटल डिटॉक्स करा.

हे लघु व्हिडिओ फक्त काही सेकंदांचे असले तरी, त्यांचा आपल्या मेंदूवर, झोपेवर, लक्ष केंद्रित करण्यावर आणि अगदी आर्थिक निर्णयांवरही खोलवर परिणाम होतो. म्हणूनच, हे सुज्ञपणे वापरणे महत्वाचे आहे आणि ते फक्त मनोरंजनापुरते मर्यादित असले पाहिजे, याची सवय नसावी.