जगातला सर्वात 'घाणेरडा' पक्षी! संपूर्ण अंगाला येतो शेणाचा वास, कारण वाचून व्हाल थक्क 

निसर्ग किती अद्भुत आहे, हे समजून घ्यायचं असेल, तर त्याने निर्माण केलेल्या अद्भुत जीवांकडे पाहा. ते कोणत्याही चमत्कारापेक्षा कमी नाहीत. निसर्गाने त्यांना खास वैशिष्ट्ये दिली आहेत, ज्याच्या मदतीने ते जगतात आणि स्वतःचं संरक्षण करतात. आज आपण अशाच एका अजब पक्ष्याबद्दल जाणून घेणार आहोत, ज्याला जगातला सर्वात दुर्गंधीयुक्त पक्षी मानलं जातं. याचं कारण म्हणजे याला गाईच्या शेणासारखा वास येतो!

या पक्ष्याचं नाव होआट्झिन (Hoatzin) आहे, जो दिसायला तितर पक्ष्यासारखा दिसतो. हा जगातील एकमेव पक्षी आहे, जो आपलं अन्न आंबवतो (ferments). त्याच्या या विचित्र पचनसंस्थेमुळेच या पक्ष्याला जगातला सर्वात दुर्गंधीयुक्त पक्षी मानलं जातं.

होआट्झिन हा खूपच विचित्र पक्षी आहे. तो ॲमेझॉनच्या दलदलीच्या भागात आढळतो. याची पिल्ले पंखांना नखं (clawed wings) घेऊन जन्माला येतात. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की, हा सुमारे 64 दशलक्ष वर्षांपूर्वी अस्तित्वात असलेल्या एका प्राचीन पक्षी वंशाचा शेवटचा जिवंत सदस्य आहे.

या पक्ष्यांचं अन्न फक्त वनस्पती आहेत. हा विचित्र जीव त्याच्या शेणासारख्या तीव्र दुर्गंधीसाठी ओळखला जातो, म्हणूनच त्याला 'स्टिंकबर्ड' असं टोपणनाव मिळालं आहे.

होआट्झिन हा एकमेव ज्ञात पक्षी प्रजाती आहे, ज्याच्या शरीरात गाईंसारखी 'फोरगट फर्मेंटेशन' (Foregut Fermentation) प्रणाली असते. यामुळे वारंवार ढेकरांसोबत मोठ्या प्रमाणात मिथेन वायू बाहेर पडतो. याच वास येणाऱ्या ढेकरांमुळे आणि विष्ठेमुळे या पक्ष्याला इतका वाईट वास येतो.

बहुतेक पक्ष्यांमध्ये घशाजवळ एक अन्न साठवण्याची पिशवी असते, ज्याला क्रॉप (Crop) म्हणतात. याचा उपयोग पक्षी आपल्या पिल्लांना भरवण्यासाठी थोड्या प्रमाणात अन्न उलटी करण्यासाठी करतो, पण होआट्झिनमध्ये ही क्रॉप खूप मोठी असते आणि ती खाल्लेल्या पानांसाठी 'फर्मेंटेशन चेंबर' (Fermentation Chamber) म्हणून काम करते.

या चेंबरमध्ये खास बॅक्टेरिया असतात, जे खाल्लेली पाने तोडतात. हे पूर्णपणे पचायला सुमारे 45 तास लागतात. या असामान्य लांब पचन प्रक्रियेदरम्यान, पक्षी ढेकरांमधून वायू बाहेर टाकतो, ज्यामुळे त्याला शेणासारखा विशिष्ट वास येतो.

होआट्झिनच्या घशातील क्रॉप इतकी मोठी असते की, त्यामुळे पक्ष्यांच्या उडण्याच्या स्नायूंसाठी पुरेशी जागा शिल्लक राहत नाही. यामुळे प्रौढ पक्षी फक्त कमी काळासाठी उडू शकतात. सहसा ते एका झाडावरून दुसऱ्या झाडावर जाण्यासाठीच उडतात. ते एका फांदीवरून दुसऱ्या फांदीवर उड्या मारतात, म्हणूनच त्यांच्या पंखांना नखं असतात, जी फांदीला पकडण्यास मदत करतात.

त्यांच्या शेणासारख्या वासामुळे शिकार करणारे प्राणी दूर राहतात. मात्र, काही शिकारी, जसे की 'ग्रेट ब्लॅक हॉक' आणि 'टायरा' (मुंगसासारखा प्राणी), अन्नासाठी या वासाकडे दुर्लक्ष करतात. विशेष म्हणजे, 2024 मध्ये, शास्त्रज्ञांनी 360 हून अधिक पक्ष्यांच्या प्रजातींचे जीनोमचे विश्लेषण करून मुख्य पक्षी गटांचे कौटुंबिक वृक्ष तयार केले, परंतु होआट्झिन, किनारी पक्षी आणि क्रेन कोणत्याही इतर गटात बसले नाहीत, हे या पक्ष्याचे वेगळेपण दर्शवते.