शारदीय नवरात्र म्हणजे काय? कसे असते नवरात्रीतील उपवासाचे व्रत ?

देवीच्या या शारदीय नवरात्रौत्सवातील घटस्थापनेचा पहिला दिवस हा महत्वाचा मानला जातो. घरोघरी मातीच्या घटांची स्थापना या दिवशी केली जाते. यामध्ये ताम्हणात माती पसरून त्याच्या मध्ये आपल्या कुलदेवतेच्या प्रतिमेची पूजा केली जाते. अगदी स्वच्छ करुन निवडून घेतलेल्या मातीच्या त्या घटात गहू, ज्वारी, मका अशी सप्त धान्य पेरली जातात. तर घटाजवळ नवरात्रीत दिवस-रात्र नंदादीप तेवत ठेवला जातो. हा देखील नवरात्रौत्सवाच्या व्रताचाच एक भाग आहे. तर पुढे घटस्थापनेनंतर प्रत्येक दिवसानुसार पहिली माळ, दुसरी माळ, तिसरी माळ असे मोजले जाते, असेही प्रसन्न मालेकर यांनी सांगितले.

नवरात्र उत्सव साजरा करताना रोज उपवास करण्याची पद्धत रूढ आहे. हे उपवासाचे व्रत करताना प्रत्येकाची जशी इच्छा किंवा श्रद्धा असेल तशा पद्धतीने, तसेच आपल्याला जमेल त्या तसे हे व्रत करत असतात. यामध्ये काहीजण नऊ दिवस एक भुक्त म्हणजे फक्त एक वेळ जेवण करतात. काहीजण नऊ दिवस पूर्णपणे उपवास धरुन व्रत पूर्ण करतात. तर काही जणांकडे प्रतिपदा आणि अष्टमी या दोन दिवशी उपवास करुन देवीची उपासना केली जाते. या उपावसावेळी घेतल्या जाणाऱ्या फराळ किंवा फलाहार यामध्ये देखील अनेक ठिकाणी वैविध्य आढळून येते. या दिवसांत पचनास हलके पदार्थ जसे फळांवर उपवास धरणे योग्य मानले जाते. मात्र काही ठिकाणी तर फक्त देवतेच्या तिर्थांवर हा उपवास केला जातो, असेही प्रसन्न मालेकर यांनी स्पष्ट केले आहे.