Water War: भारताला धडा शिकवण्याच्या नादात बेक्कार फसला चीन; पाकिस्तान, बांगलादेशला मदत म्हणजे डोक्याला ताप

ब्रह्मपुत्र नदीवर अनेक वर्षांपासून चीन डॅम बनवत आहे. चीनला भविष्यात भारतासाठी अडचण निर्माण करायची आहे. चीनने आपल्या 14व्या पंचवार्षिक योजनेत जगातील सर्वात मोठ्या हायड्रो प्रकल्पाला मंजुरी दिली आहे. चीन दरवर्षी 300 अब्ज किलोवॅट वीज निर्मिती करण्याचा मानस बाळगतो. ब्रह्मपुत्रवर प्रस्तावित मेडोग डॅमवर काम सुरू आहे. हा डॅम चीनला भारतात जाणाऱ्या पाण्याचा प्रवाह तांत्रिकदृष्ट्या नियंत्रित करण्याची क्षमता देतो.

चीनचे बहुतांश डॅम हे “रन-ऑफ-द-रिव्हर” प्रकारचे आहेत. याचा अर्थ यात मोठ्या प्रमाणावर पाणी साठवणूक केली जात नाही. तर पाण्याच्या प्रवाहातूनच वीज निर्मिती केली जाते. त्यामुळे यामध्ये मोठ्या प्रमाणावर पाणी रोखण्याची क्षमता मर्यादित असते. भारत आणि चीनमध्ये सिंधू जल करारासारखा कोणताही बंधनकारक जलवाटप करार नाही. केवळ ब्रह्मपुत्र आणि सतलुज नदीच्या पाण्याचा प्रवाह 15 मे ते 15 ऑक्टोबर या कालावधीत शेअर करण्यासाठी एक सामंजस्य करार (MoU) आहे. तिबेटमध्ये सतलुज नदीला लांगकेन जाग्बो म्हणतात. सतलुज नदी तिबेटमध्ये सुमारे 322 किमी वाहते. त्यानंतर भाखडा डॅमपर्यंत ती 300 किमीचा प्रवास करते.

चीनने तिबेटमध्ये ब्रह्मपुत्र नदीवर डॅम बांधून भारतात जलबाँब फोडण्याची तयारी केली तर त्याला उत्तर देण्यासाठी भारताने देखील तयारी केली आहे. भारताच्या अरुणाचल प्रदेशातील दिबांग भागात देशाचा सर्वात मोठा डॅम उभारण्याचा मार्ग मोकळा झाला आहे. 2008 मध्ये मनमोहनसिंग सरकारच्या काळात याचा शिलान्यास झाला होता. पण पर्यावरणीय मंजुरी मिळत नसल्याने काम सुरू होऊ शकले नव्हते.

2019 मध्ये मोदी सरकारने या डॅमला मंजुरी दिली आणि त्यानंतर कामाला वेग आला. आता पर्यावरणीय मंजुरी मिळाल्यानंतर प्रत्यक्ष काम सुरू झाले आहे. हा डॅम देशासाठी केवळ 3000 मेगावॅट वीज निर्मितीसाठी उपयुक्त ठरणार नाही. तर चीनकडून पाणी थांबवून अरुणाचलमध्ये कोरडा पडण्याची स्थिती आणि जास्त पाणी सोडून पुराच्या स्थितीला उत्तर देणाराही ठरणार आहे. हा डॅम येत्या 9 वर्षांत पूर्ण होणार असून, याची उंची 288 मीटर असेल. त्यामुळे तो देशातील सर्वात मोठा आणि आशियातील आठव्या क्रमांकाचा डॅम ठरणार आहे.

ब्रह्मपुत्र नदीला चीनच्या ताब्यात असलेल्या तिबेटमध्ये यारलुंग सांग्पो म्हणतात. ही नदी भारताला 30 टक्के प्यायच्या पाण्याची आणि 44 टक्के हायड्रोपॉवर प्रकल्पांची गरज भागवते. तिबेटमधून येणारी सतलुज नदी पंजाब, हरियाणा आणि हिमाचलसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. जर चीनने अचानक पाणी रोखले, तर पंजाब आणि हरियाणातील गहू आणि भातशेतीवर परिणाम होऊ शकतो. ब्रह्मपुत्र नदी अरुणाचल, आसाम आणि बांगलादेशासाठी जीवनवाहिनी आहे. आसाम आणि अरुणाचलमधील भात आणि इतर पिकांची सिंचन क्षमता कमी होऊ शकते. हायड्रो प्रकल्पांवरही परिणाम होण्याची शक्यता आहे.