विक्री करण्यापूर्वी सोयाबीनचा रंग बदलू नये यासाठी काय उपाय करावेत?

मुंबई : सोयाबीनची विक्री करताना शेतकऱ्यांना सर्वाधिक त्रास देणाऱ्या समस्यांपैकी एक म्हणजे दाण्यांचा रंग बदलणे. गोदामात ठेवताना, बाजारात नेण्यापूर्वी किंवा विक्रीच्या अगोदर सोयाबीनचा रंग बदलला तर त्याचे भाव ताबडतोब कमी होतात. यामुळे शेतकऱ्यांचे मोठे आर्थिक नुकसान होते. मात्र योग्य वेळेत योग्य उपाययोजना केल्यास सोयाबीनचा रंग टिकवून ठेवता येतो आणि बाजारात चांगला भाव मिळू शकतो.

advertisement

रंग बदलण्याचे कारण काय?

सोयाबीनच्या दाण्यांचा रंग बदलण्यामागे प्रमुख कारणे म्हणजे आर्द्रता, चुकीचे साठवण, नियमित स्वच्छतेचा अभाव, कीड-रोगांचा प्रादुर्भाव आणि हवामानातील अचानक बदल. काढणीच्या काळात वातावरणात आर्द्रता जास्त असल्यास दाण्यांमध्ये ओलावा साचतो. हा ओलावा पुढे बुरशी, कुज आणि दाणे काळवंडण्याचे मुख्य कारण ठरतो. त्यामुळे काढणीनंतर सोयाबीन योग्यरीत्या वाळवणे अत्यंत गरजेचे आहे. उन्हात पातळ थरात किमान दोन ते तीन दिवस वाळवल्यास दाण्यांचा ओलावा सुरक्षित पातळीवर येतो, ज्यामुळे रंग टिकतो.

कोणती काळजी घ्यावी?

सोयाबीन साठवताना गोदामाची स्वच्छता ही महत्वाची बाब आहे. अनेक शेतकरी जुने, ओलसर किंवा हवेशीर नसलेले गोदाम वापरतात. अशा ठिकाणी दाणे आर्द्रतेमुळे खराब होतात आणि रंग बदलतो. गोदामात आधी चुना किंवा कीटकनाशकाची धूळ फवारणी करावी. साठवण जागा कोरडी, हवादार आणि सूर्यप्रकाशापासून सुरक्षित असावी. प्लास्टिक पिशव्या टाळून ज्यूट किंवा कापडी पोते वापरावीत, कारण प्लास्टिकमध्ये ओलावा अडकतो आणि दाणे काळवंडतात.

सोयाबीनचा रंग टिकवण्यासाठी सर्वात महत्त्वाचा उपाय म्हणजे योग्य आर्द्रता नियंत्रण. साठवणीपूर्वी दाण्यांची आर्द्रता 10-12 टक्क्यांपर्यंत असणे आदर्श मानले जाते. यासाठी ओलावामापक यंत्राचा वापर शेतकऱ्यांना अत्यंत उपयुक्त ठरतो. काही शेतकरी काढणीनंतर लगेच सोयाबीन पोत्यात भरून ठेवतात, पण हे धोकादायक आहे. काढणी आणि वाळवणी यामध्ये पुरेशी अंतर ठेवणे आवश्यक आहे.

विक्रीपूर्वी रंग बदलू नये यासाठी आणखी एक महत्त्वाचा सल्ला म्हणजे पोते एकमेकांवर जास्त उंच न रचणे. जास्त वजनामुळे खालच्या पोत्यांमध्ये हवा खेळत नाही आणि दाण्यांमध्ये तपमान वाढते. यामुळे दाणे पिवळसर किंवा काळसर होऊ शकतात. पोते जमिनीवर थेट न ठेवता पॅलेटचा वापर करावा. यामुळे जमिनीतून येणारी आर्द्रता पोत्यात जात नाही.

किडी आणि बुरशीवर नियंत्रण ठेवा

किडी आणि बुरशीवर नियंत्रण ठेवणे हेही महत्त्वाचे आहे. साठवणीपूर्वी गोदामात नेब्युलायझेशन, धूळ फवारणी किंवा नैसर्गिक उपाय जसे की नीमपत्र ठेवणे यांचा वापर करावा. काही शेतकरी सोयाबीनमध्ये वेगवेगळे रासायनिक पदार्थ मिसळतात, परंतु हे आरोग्यास अपायकारक असून बाजारातील गुणवत्ता मानकांना विरोधात असते.

शेवटी, सोयाबीनची काटेकोर निगा राखल्यास दाण्यांचा नैसर्गिक पिवळा रंग दीर्घकाळ टिकतो आणि बाजारात चांगला भाव मिळतो. योग्य वाळवण, साठवण, स्वच्छता आणि आर्द्रतेचे व्यवस्थापन या चार घटकांवर लक्ष दिल्यास शेतकरी विक्रीपूर्वी दाण्यांचा रंग बदलण्याची समस्या मोठ्या प्रमाणात टाळू शकतात.