भारताला एवढी मोठ्या प्रमाणावर शस्त्रास्त्रांची गरज का आहे?
स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट (SIPRI) च्या मार्च 2024 च्या अहवालानुसार, 2019 ते 2023 दरम्यान भारत जगातील सर्वाधिक शस्त्रास्त्र आयात करणारा देश होता. भारताच्या शस्त्र आयातीत 2014-2018 च्या तुलनेत 4.7 टक्के वाढ झाली आहे. भारताच्या शस्त्रास्त्र खरेदीमागे मुख्यतः पाकिस्तान आणि चीनचा वाढता प्रभाव हे प्रमुख कारण आहे. हे तीनही देश अण्वस्त्रधारी आहेत आणि पारंपरिक शस्त्रास्त्रांच्या खरेदीतही एकमेकांशी स्पर्धा करत आहेत. चीनकडून परदेशी तंत्रज्ञानाचे 'रिव्हर्स इंजिनिअरिंग' करून स्वदेशी शस्त्रास्त्र उत्पादनावर भर दिला जातो, त्यामुळे या भागातील तणाव अधिक वाढत आहे.
advertisement
शस्त्रास्त्र बाजारातील टॉप 5 देश कोणते?
2018-2022 या कालावधीत जागतिक शस्त्रास्त्र निर्यातीत अमेरिका, रशिया, फ्रान्स, चीन आणि जर्मनी या पाच देशांचा 76 टक्के वाटा होता.
1) अमेरिका - जगातील सर्वात मोठा शस्त्र निर्यातदार
2024 मध्ये अमेरिकेने $318.7 अब्ज डॉलरच्या शस्त्रास्त्रांची विक्री केली, जी मागील वर्षाच्या तुलनेत 29 टक्के अधिक आहे. 2018-2022 दरम्यान, अमेरिकेचा जागतिक शस्त्रास्त्र निर्यातीत 40 टक्के वाटा होता. लॉकहीड मार्टिन, बोईंग आणि रेथियॉन या कंपन्या अमेरिकेच्या संरक्षण क्षेत्राचा कणा आहेत. सौदी अरेबिया, जपान, ऑस्ट्रेलिया, कतार, दक्षिण कोरिया आणि यूके हे अमेरिकन शस्त्रास्त्रांचे मोठे ग्राहक आहेत.
2) रशिया - घसरती शस्त्रास्त्र निर्यात
रशिया अजूनही दुसऱ्या क्रमांकाचा शस्त्र निर्यातदार आहे, परंतु त्याचा जागतिक बाजारातील वाटा 16 टक्क्यांवर आला आहे. 2012 मध्ये हा वाटा 24.1 टक्के होता, तर 2021 मध्ये तो 18.6 टक्क्यांपर्यंत खाली आला. युक्रेन युद्धामुळे रशियन शस्त्रास्त्र निर्यात मंदावली आहे. भारत, चीन आणि इजिप्त हे रशियन शस्त्रास्त्रांचे प्रमुख खरेदीदार आहेत.
3) फ्रान्स - वेगाने वाढणारा निर्यातदार
फ्रान्स 2018-2022 दरम्यान जागतिक शस्त्रास्त्र विक्रीत 11 टक्के वाटा घेत तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. 2013-2017 या कालावधीच्या तुलनेत 2018-2022 मध्ये फ्रान्सच्या शस्त्रास्त्र विक्रीत 44 टक्के वाढ झाली. 2022 मध्ये फ्रान्सची शस्त्र विक्री €27 अब्ज (अंदाजे $30 अब्ज) इतकी झाली. राफेल लढाऊ विमान, स्कॉर्पिन पाणबुडी आणि लेक्लर टँक यांसारखी उत्पादने फ्रान्सच्या संरक्षण निर्यातीत महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
4) चीन - आत्मनिर्भरतेकडे वाटचाल
चीन 2018-2022 दरम्यान जागतिक शस्त्र निर्यातीत 5.2 टक्के वाटा घेऊन चौथ्या क्रमांकावर आहे. चीनची 80 टक्के शस्त्र निर्यात आशिया आणि ओशनियातील देशांकडे होते. 2022 मध्ये चीनने $3.24 अब्ज किमतीच्या शस्त्रास्त्रांची विक्री केली. चीन नॉर्थ इंडस्ट्रीज कॉर्पोरेशन आणि चायना एरोस्पेस सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी कॉर्पोरेशन यांसारख्या सरकारी कंपन्यांवर अवलंबून आहे.
5) जर्मनी - शस्त्रास्त्र विक्रीत विक्रमी वाढ
2018-2022 मध्ये जर्मनीचा जागतिक शस्त्र निर्यातीत 4.2 टक्के वाटा होता. 2023 मध्ये जर्मनीच्या शस्त्रास्त्र विक्रीने उच्चांक गाठला, आणि युक्रेन, नॉर्वे, हंगेरी, ब्रिटन व अमेरिका हे त्याचे प्रमुख ग्राहक ठरले. राईनमेटल, एअरबस आणि क्राउस-माफेई वेगमॅन या कंपन्या जर्मनीच्या संरक्षण उद्योगाच्या मुख्य आधार आहेत.
भारतासाठी पुढचा मार्ग
भारत आणि अमेरिकेतील वाढत्या संरक्षण सहकार्यामुळे भारताच्या शस्त्रास्त्र खरेदी धोरणात मोठा बदल होऊ शकतो. भारत स्वदेशी उत्पादनांवर भर देत असूनही, अमेरिकेकडून अत्याधुनिक तंत्रज्ञान आणि शस्त्रास्त्रे मिळवण्याचा प्रयत्न करत आहे. रशियाकडून भारत अजूनही मोठ्या प्रमाणावर शस्त्र खरेदी करतो, पण भविष्यात अमेरिकेचा प्रभाव वाढण्याची शक्यता आहे.
भारत, पाकिस्तान आणि चीन यांच्यातील वाढता तणाव लक्षात घेता, भारतासाठी आधुनिक शस्त्रास्त्रांची गरज भविष्यात अधिक वाढू शकते. भारताच्या संरक्षण क्षेत्रात आत्मनिर्भरतेकडे होणारी वाटचाल आणि अमेरिका-भारत संबंध मजबूत करणाऱ्या संरक्षण करारांमुळे भारताच्या शस्त्रास्त्र धोरणात मोठे बदल होण्याची शक्यता आहे.
हे ही वाचा : जगातील सर्वात उंच रस्ता कोणत्या देशात आहे? ज्याची उंची आहे माउंट एव्हरेस्टच्या बेस कॅम्पपेक्षाही जास्त!
हे ही वाचा : जगातल्या सर्वात खतरनाक बाॅर्डर्स, यापुढे भारत-पाकिस्तान सीमा काहीच नाही! दरवर्षी जातोय हजारो लोकांना बळी