EEG मशीनच्या मदतीने, विद्यार्थ्यांच्या मेंदूची क्रिया नोंदवण्यात आली आणि चॅटजीपीटी सारख्या एआय साधनांचा वापर करणाऱ्यांची सर्जनशील मेंदूची क्रिया इतर विद्यार्थ्यांपेक्षा कमी असल्याचे आढळून आले. इतकेच नाही तर, एआयच्या मदतीने निबंध लिहिणाऱ्या विद्यार्थ्यांना त्यांनी लिहिलेल्या लेखातील अचूक माहिती लक्षात ठेवता येत नव्हती. म्हणजेच, एआयची मदत घेतल्यानंतर त्यांच्या स्मरणशक्ती आणि समजुतीवर परिणाम झाला. या अभ्यासातून वाढत्या चिंतेची पुष्टी होते की एआय अल्पावधीत उपयुक्त वाटू शकते, परंतु दीर्घकाळात ते विचार करण्याची आणि समजून घेण्याची क्षमता पोकळ करू शकते.
advertisement
तुम्ही चोरीचा फोन तर विकत घेत नाही ना? फक्त एक SMS आणि काही सेकंदात होईल पोलखोल
AIचा मेंदूवर वाढता प्रभाव
मायक्रोसॉफ्ट रिसर्चने केलेल्या दुसऱ्या एका अभ्यासात, 319 लोकांशी बोलण्यात आले. जे आठवड्यातून किमान एकदा जनरेटिव्ह एआय वापरत होते. त्यांनी कागदपत्रांचा सारांश तयार करणे, मार्केटिंग मोहिमा डिझाइन करणे इत्यादी 900 हून अधिक कामांमध्ये एआयची मदत घेतली. परंतु त्यापैकी फक्त 555 कामे अशी होती ज्यांना गंभीर विचार करण्याची आवश्यकता होती. उर्वरित कामे जवळजवळ "ऑटोमॅटिक मोड" मध्ये केली गेली. एआयने केलेल्या अनेक कामांमध्ये कठोर परिश्रम आणि विचार करण्याची आवश्यकता कमी होत आहे हे स्पष्ट आहे. आणि हा 'कम्फर्ट झोन' हळूहळू लोकांच्या मेंदूला कंटाळवाणा बनवू शकतो.
कमी विचार, कमी समज?
स्वित्झर्लंडमधील एका बिझनेस स्कूलमधील प्राध्यापक मायकेल गार्लिक यांनी ब्रिटनमधील 666 लोकांवर एक अभ्यास केला. त्यांना आढळले की जे एआयवर जास्त अवलंबून असतात, त्यांची गंभीर विचार करण्याची क्षमता कमकुवत होत आहे. त्यांच्या मते, अनेक शाळा आणि विद्यापीठातील शिक्षकांनी त्यांच्याशी संपर्क साधला आणि सांगितले की त्यांचे विद्यार्थीही आता एआयवर जास्त अवलंबून होत आहेत.
तुमच्या वापरापेक्षाही जास्त वीज बिल येतंय का? असू शकतं हे कारण
जरी असे म्हणणे घाईचे ठरेल की एआय मेंदूला 'बिघडवते', परंतु अनेक संशोधकांचा असा विश्वास आहे की एआयचा वारंवार वापर केल्याने मेंदू हळूहळू इतरांवर विचार करण्याची जबाबदारी टाकतो. याला "कॉग्निटिव्ह ऑफलोडिंग" म्हणतात म्हणजेच जेव्हा मेंदू कठीण कामे टाळू लागतो.
सर्जनशीलतेवरही परिणाम
टोरंटो विद्यापीठाने केलेल्या एका अभ्यासात असे आढळून आले की, एआयपासून प्रेरणा घेणाऱ्या आणि सर्जनशील कल्पना देणाऱ्यांच्या कल्पना अधिक सोप्या आणि कमी वैविध्यपूर्ण असतात. उदाहरणार्थ, जेव्हा सहभागींना विचारण्यात आले की जुन्या ट्राउजरचा नवीन वापर काय असू शकतो, तेव्हा एआयने असे सुचवले की ते त्यात भुसा भरून बुजगावणं बनवावे. त्याच वेळी, एआयची मदत न घेतलेल्या एका सहभागीने असे सुचवले की खिशात दाणे भरून ते पक्ष्यांसाठी खाद्य बनवता येते, जे खूपच नवीन आणि अद्वितीय होते.
AI मुळे मेंदू सुस्त होण्यापासून कसा करावा बचाव?
तज्ञांचा असा सल्ला आहे की, एआय हा संपूर्ण 'समस्या सोडवणारा' बनवू नये, तर तो 'नवशिक्या सहाय्यक' म्हणून ठेवला पाहिजे. याचा अर्थ असा की, एआयकडून अंतिम उत्तर घेण्याऐवजी, विचार करण्याच्या प्रत्येक टप्प्यावर त्याचा मार्गदर्शक म्हणून वापर करा.
Microsoftमधील एक टीम अशा AI असिस्टेंट्सवर काम करत आहे जे यूझर्सला मध्येच व्यत्यय आणून विचार करण्यास प्रवृत्त करतात. काही विद्यापीठ प्रकल्पांमध्ये असे बॉट्स विकसित केले जात आहेत जे उत्तर देण्याऐवजी प्रश्न विचारतात जेणेकरून यूझर्स स्वतःसाठी विचार करेल. विचार करण्याची ही सवय हळूहळू मेंदूची क्रियाशीलता राखू शकते.
परिणाम काय झाला?
एआय अनेक प्रकरणांमध्ये फायदेशीर ठरत असले तरी, जर त्याचा जास्त वापर आपली विचार करण्याची क्षमता कमी करत असेल, तर तो खोल चिंतेचा विषय आहे. आता आपल्यासमोर प्रश्न असा आहे की, सोयीसाठी आपण आपल्या मानसिक क्षमता पणाला लावत आहोत का? एआयच्या आगमनामुळे मानवांची सर्जनशीलता आणि विवेक कमकुवत होऊ नये म्हणून आपण एआयचा संतुलित आणि विचारशील पद्धतीने वापर करणे महत्वाचे आहे.