बर्लिनच्या Natural History Museum मधील जीवशास्त्रज्ञ जॅक उलरिच-लूटर आणि त्यांच्या टीमने हे संशोधन केलं आहे. त्यांच्या मते, सी अर्चिनकडे मानव किंवा इतर प्राण्यांप्रमाणे स्वतंत्र मेंदू नसतो, पण त्यांचं nervous system (मज्जासंस्था) संपूर्ण शरीरभर पसरलेली असते. हाच सिस्टम त्यांना प्रतिसाद देण्याची, प्रकाश ओळखण्याची आणि हालचाली नियंत्रित करण्याची क्षमता देतो.
उलरिच-लूटर म्हणतात की ही शोध आपली जुनी समजूत मोडून काढते की फक्त मोठे किंवा बुद्धिमान प्राणीच विचार करू शकतात. आता हे सिद्ध झालं आहे की मेंदू नसलेले प्राणीही गुंतागुंतीचा विचारक्षम प्रणाली विकसित करू शकतात.
advertisement
कोण आहेत हे अद्भुत जीव?
सी अर्चिन हे Echinodermata या समुद्री कुटुंबातील जीव आहेत. याच गटात स्टारफिश, सी ककंबर आणि ब्रिटल स्टार हे जीवही येतात. या जीवांची एक विलक्षण वैशिष्ट्य म्हणजे वयाबरोबर त्यांचा शरीराचा आकार पूर्णपणे बदलतो. लहानपणी त्यांचा शरीररचना दोन समान भागांत विभागलेली असते, पण वाढत असताना त्यांचा आकार गोलाकार बनतो. हे रूपांतर आजही वैज्ञानिकांसाठी कोडं आहे.
या जीवांचं शरीर म्हणजेच डोकं
शोधकांनी जांभळ्या रंगाच्या सी अर्चिनवर अभ्यास केला. निष्कर्ष असा होता की त्यांचं संपूर्ण शरीर “सिरसदृश” म्हणजे डोक्यासारखं आहे. त्यांच्याकडे शरीराचा स्वतंत्र धड (torso) नसतो. इतर प्राण्यांमध्ये शरीराचा मधला भाग तयार करणारे जीन्स, सी अर्चिनमध्ये फक्त आतल्या अवयवांतच कार्यरत असतात. जसे की आतडी आणि पाण्याच्या नलिका. ह्याच नलिका त्यांना चालायला, श्वास घ्यायला आणि अन्न पचवायला मदत करतात.
मानवांसारखे न्यूरॉन
अभ्यासात आढळलं की सी अर्चिनच्या शरीरात शेकडो प्रकारचे neuron cells असतात. त्यांपैकी काही पेशी “हेड जीन्स” दाखवतात, तर काही पेशींत असे जीन्स आढळले जे मानवी मेंदूतसुद्धा असतात. म्हणजेच सी अर्चिनचं nervous system हे फक्त पेशींचं जाळं नाही, तर एक पसरलेला “मेंदू” आहे जो त्यांच्या प्रत्येक भागातून कार्य करतो.
प्रकाशाची जाणही असते
संशोधकांनी हेही शोधलं की सी अर्चिनच्या अनेक पेशींना प्रकाशाची संवेदना असते. त्यांच्या शरीरातील काही भाग मानवी डोळ्याच्या retina सारखे दिसतात. यामुळे स्पष्ट होतं की हे जीव प्रकाशानुसार आपलं वर्तन बदलतात. काही पेशींमध्ये दोन वेगवेगळे light receptors सापडले, ज्यामुळे हेही समजतं की सी अर्चिनना प्रकाश ओळखण्याची आणि त्यानुसार प्रतिसाद देण्याची क्षमता अत्यंत प्रगत आहे.