Do You Know : जगातील सर्वात पहिला सुर्योदय कुठे होतो? हा देश जपान नाही; नाव ऐकाल तर विचारात पडाल

पोस्टकार्डवरची लालसर पहाट, फुजी पर्वताच्या माथ्यावर पडणारे सोनेरी किरण, आणि “लँड ऑफ द रायझिंग सन” ही जगप्रसिद्ध ओळ हे सगळं जपानवर इतकं घट्ट बसलंय की त्यापलीकडे विचारच जात नाही. पण जगाच्या नकाशावरची खरी पहिली पहाट कुठे उमटते, यामागची गोष्ट तितकीच रोचक आणि थोडीशी धक्कादायकही आहे.

आपण रोज अनुभवतो ते सूर्योदयाचं सौंदर्य प्रत्यक्षात पृथ्वीच्या फिरण्यामुळे घडतं. पृथ्वी पश्चिमेकडून पूर्वेकडे फिरते; त्यामुळे सूर्योदयाचं “पहिलं दर्शन” नेहमी पृथ्वीच्या सर्वात पूर्वेकडील भागांवर होतं. म्हणजेच, ज्याठिकाणी नवीन दिवस सर्वात आधी सुरू होतो, तिथेच पहिली किरणरेषा जमिनीला स्पर्श करते. त्यामुळे “सूर्य सर्वात आधी जपानमध्ये उगवतो. पण ही लोकप्रिय कल्पना भौगोलिकदृष्ट्या पूर्ण खरी ठरत नाही.

advertisement

या कथेला खरी कलाटणी मिळते प्रशांत महासागरातल्या एका अतिशय दूरस्थ देशामुळे किरिबाती. अनेकांसाठी अनोळखी नाव असलेल्या नावदेखील अनोळखी असलेला हा देश प्रत्यक्षात जगातील सर्वात आधी सूर्योदय पाहणारा देश आहे. 33 प्रवाळभित्ती-समूहांमध्ये विखुरलेला किरिबाती जवळपास 35 लाख चौ.किमीहून अधिक समुद्री क्षेत्रात पसरलेला आहे. इतका विशाल महासागर आणि तितकीच नाजूक बेटांची गुंफण जणू निसर्गाने समुद्रावर विणलेलं एक नाजूक शालच आहे.

हा देश ‘महासागर रेखा’ आणि ‘आंतरराष्ट्रीय तिथि रेखा’ दोन्हीच्या सान्निध्यात येतो. याच कारणामुळे इथे दिवसाची सुरुवात जगात सर्वप्रथम होते. किरिबातीतील सर्वात पूर्वेकडील ठिकाण म्हणजे मिलेनियम आयलंड (Millennium Island). नावासारखाच हा बेटांचा तुकडा खऱ्या अर्थाने “नव्या दिवसाचं पहिलं दार” मानला जातो. दररोजच्या पहिल्या सूर्यकिरणांना सर्वात आधी इथली माती उब मिळवते.

पण हा मान किरिबातीला कायमपासून नव्हता. 1995 पूर्वी आंतरराष्ट्रीय तिथि रेखा किरिबातीच्या मधून जात होती. परिणामी, देशाचा पश्चिमेकडचा भाग आणि पूर्वेकडचा भाग दोन्ही वेगवेगळ्या तारखांमध्ये जगत होते. एका देशात दोन दिवस असण्याचा प्रशासनावर प्रचंड ताण पडायचा; सरकारी कामकाजापासून ते लोकांच्या दैनंदिन व्यवहारांपर्यंत गोंधळाची स्थिती निर्माण होत होती. ही अडचण दूर करण्यासाठी किरिबाती सरकारने 995 मध्ये तिथि रेखा थोडी पूर्वेकडे सरकवण्याचा ऐतिहासिक निर्णय घेतला. त्यामुळे संपूर्ण देश एकाच तारखेत आला आणि त्याच सोबत जगात सर्वात आधी दिवस सुरू होण्याचा मानही किरिबातीने मिळवला.

मग प्रश्न उरतो की जपानला ‘उगत्या सूरजाची जमीन’ का म्हणतात? याचं उत्तर भूगोलात नसून इतिहासात दडलंय. जपान चीनच्या पूर्वेला आहे. त्यामुळे प्राचीन काळापासून चीनी लोक जपानकडे “सूर्य जिथून उगवतो ती भूमी” अशा नजरेने पाहत. ही संज्ञा पुढे सांस्कृतिक ओळख बनली. म्हणजेच, जपानचं हे नाव “पहिल्या सूर्योदयामुळे” नाही, तर त्याच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक स्थानामुळे रूढ झालं.

या सगळ्या सुंदर, ज्ञान देणाऱ्या कथेला एक चिंताजनक बाजूही आहे. किरिबाती जेवढं मोहक आणि अनोखं आहे, तेवढंच ते जलवायू परिवर्तनाच्या धोक्याच्या कड्यावर उभं आहे. समुद्रसपाटी वाढत चालल्यामुळे केवळ दोन मीटर उंचीवर असलेल्या या बेटांना बुडण्याचा वास्तविक धोका निर्माण झाला आहे. जिथे आज जगाची पहिली पहाट उमटते, तेच ठिकाण उद्याच्या सागरात हरवेल का? हा प्रश्न केवळ किरिबातीचा नाही, तर संपूर्ण मानवतेचा आहे. कारण पृथ्वीच्या “पहिल्या सूर्योदयाचं घर” टिकवणं म्हणजे आपल्या भविष्यातल्या दिवसांनाही वाचवणं आहे.