चीनने जगाला संकटात ढकललं, Bloombergच्या रिपोर्टमध्ये भारतासाठी थरकाप उडवणारा इशारा; पृथ्वीवरच्या महासंकटाची घंटा
- Published by:Jaykrishna Nair
Last Updated:
China Hydropower Project: अत्यंत कमी पर्जन्यमान आणि हवामानातील बदलांमुळे चीनच्या जलविद्युत प्रकल्पांवर संकट आले आहे. ज्यामुळे ब्रह्मपुत्रा नदीच्या प्रवाहावर परिणाम होऊन भविष्यात ईशान्य भारतात पूर आणि दुष्काळासारख्या परिस्थितीचा धोका वाढू शकतो.
ब्लूमबर्ग (Bloomberg) या वृत्तसंस्थेच्या अहवालानुसार चीनचा सर्वात मोठा जलविद्युत प्रकल्प यारलुंग त्सांगपो डॅम (Yarlung Tsangpo Dam) आता हवामानातील बदलांमुळे अडचणीत आला आहे. या वर्षी जानेवारी ते जुलै या काळात जलविद्युत निर्मितीमध्ये 27.8 टेरावॉट-तास (TWh) घट झाली आहे. ही घट जवळजवळ औष्णिक (मुख्यतः कोळसा) वीज उत्पादनातील घटीएवढीच आहे. चीनने 2020 नंतर जलविद्युत क्षमता एक-तृतीयांशने वाढवली असली, तरी उत्पादन केवळ 11% नी वाढले आहे. जगातील एकूण जलविद्युतपैकी 20% उत्पादन करणाऱ्या यांग्त्झी नदीच्या खोऱ्यात (Yangtze Basin) सातत्याने दुष्काळसदृश परिस्थिती निर्माण होत आहे. जुलैमध्ये पाऊस सामान्यपेक्षा 25% कमी झाला आणि गेल्या 6 वर्षांपैकी 4 वर्षे दुष्काळाची होती.
भारतावरही होऊ शकतो परिणाम
चीनच्या यारलुंग त्सांगपो (तिबेट) येथे बांधल्या जाणाऱ्या धरणांमुळे आणि तेथील कमी पावसामुळे होणारा परिणाम केवळ चीनपुरता मर्यादित नाही, तर तो भारतावरही होऊ शकतो.
ब्रह्मपुत्रा नदीवर दबाव: यारलुंग त्सांगपो हीच नदी भारतात ब्रह्मपुत्रा म्हणून ओळखली जाते. जर चीनने मोठ्या प्रमाणात पाणी अडवले किंवा वळवले, तर आसाम आणि अरुणाचल प्रदेश यांसारख्या राज्यांमध्ये पाण्याचा प्रवाह कमी होऊ शकतो. दुष्काळाच्या काळात ईशान्य भारतातील शेती, मासेमारी आणि जलविद्युत प्रकल्पांवर याचा परिणाम होऊ शकतो.
advertisement
पूर आणि आपत्तीचा धोका: जर चीनच्या धरणात पाणी जास्त भरले आणि ते अचानक सोडले, तर ब्रह्मपुत्रा खोऱ्यात अचानक पूर येऊ शकतो. भारतासाठी ही एक पर्यावरणीय आणि सुरक्षाविषयक धोका आहे. आसाममधील पूर दरवर्षी लाखो लोकांना प्रभावित करतो आणि धरणाच्या व्यवस्थापनामुळे ही परिस्थिती आणखी बिघडू शकते.
ऊर्जा धोरणांवर परिणाम: चीनमधील जलविद्युत संकट हे दर्शवते की मोठे धरण प्रकल्प आता हवामान-आधारित (climate-proof) उपाय नाहीत. भारतही अरुणाचल आणि हिमालयीन राज्यांमध्ये जलविद्युत प्रकल्पांना प्रोत्साहन देत आहे. पण जर पावसाचे स्वरूप चीनसारखे बदलले, तर भारतालाही कोळसा आणि नवीकरणीय ऊर्जा (सौर/पवन) यांचा समतोल साधावा लागेल.
advertisement
कार्बन उत्सर्जनाचा दबाव: जर जलविद्युत निर्मिती कमी झाल्यामुळे चीन पुन्हा कोळशावर अवलंबून राहू लागला, तर जागतिक उत्सर्जन वाढेल. यामुळे हवामान बदल आणि मान्सूनच्या पद्धतींवर परिणाम होईल. ज्याचा थेट परिणाम भारतातील शेती आणि जलस्रोतांवर होईल.
कमी पावसाची कारणे
जगातील एकूण जलविद्युतपैकी 20% उत्पादन करणाऱ्या यांग्त्झी नदीच्या खोऱ्यात सातत्याने दुष्काळ पडत आहे. जुलैमध्ये पाऊस 25% कमी होता आणि गेल्या सहा वर्षांपैकी चार वर्षे दुष्काळसदृश होती. जेव्हा नदीचा प्रवाह कमी होतो, तेव्हा कोळसा-आधारित वीज प्रकल्पांवर अवलंबून राहावे लागते.
advertisement
कोळसा आणि उत्सर्जन
या वर्षी औष्णिक ऊर्जा उत्पादनात 1.3% घट झाली आहे. सिमेंट उत्पादन (4.5% घट) आणि स्टील उत्पादन (3.1% घट) देखील कमी झाले आहे. ज्यामुळे कोळशाचा वापर घटला आहे. हे उत्सर्जन कमी होण्याच्या दृष्टीने दिलासादायक आहे, कारण जागतिक कार्बन उत्सर्जनाच्या जवळपास एक-तृतीयांश भागासाठी चीन जबाबदार आहे.
2013 पासून सुरू झालेल्या प्रदूषण नियंत्रण अभियानामुळे PM2.5 सारख्या प्रदूषकांमध्ये एक-तृतीयांश घट झाली आहे, ज्यामुळे लाखो लोकांचे प्राण वाचले आहेत. परंतु हे स्वच्छ आकाश आता एक नवीन समस्या बनले आहे - कमी प्रदूषण म्हणजे जास्त सूर्यप्रकाश आणि त्यामुळे जलद जागतिक तापमानवाढ. संशोधनानुसार औद्योगिक प्रदूषण कमी झाल्यामुळे यांग्त्झी खोऱ्यातील पाऊसही कमी झाला आहे.
advertisement
भविष्यातील आव्हान
view commentsचीनचे जलविद्युत धोरण जुन्या हवामान अंदाजांवर आधारित होते. जर दुष्काळाचे हे सत्र सुरू राहिले, तर मेगा डॅम प्रकल्पांचा उद्देशच कमकुवत होईल. अशा परिस्थितीत चीनला उन्हाळ्यातील विजेची वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी पुन्हा कोळशावर परतावे लागेल. म्हणजेच जलविद्युतची ही अपयश केवळ चीनसाठीच नाही, तर संपूर्ण जगासाठी कार्बन उत्सर्जनाचे मोठे आव्हान निर्माण करू शकते.
Location :
Mumbai,Maharashtra
First Published :
August 19, 2025 8:09 AM IST
मराठी बातम्या/Explainer/
चीनने जगाला संकटात ढकललं, Bloombergच्या रिपोर्टमध्ये भारतासाठी थरकाप उडवणारा इशारा; पृथ्वीवरच्या महासंकटाची घंटा
