आपला आनंद, दुःख, भीती, खाणे, झोपणे... सगळं 'या' गोष्टीवर अवलंबून आहे, ती बिघडली की आरोग्यही बिघडलं!

जेव्हा कामाचा ताण वाढतो किंवा एखाद्या व्यक्तीला पैशाची कमतरता किंवा प्रेमात अपयश येते, तेव्हा या परिस्थिती शरीरावरचा ताण वाढवतात. ताण वाढल्याने कॉर्टिसोल हार्मोन बाहेर पडतो जो शरीराच्या कार्यात व्यत्यय आणतो. जर ते जास्त प्रमाणात सोडले गेले, तर व्यक्तीचे मानसिक आरोग्य बिघडते, केस गळू लागतात, पचन व्यवस्थित होत नाही आणि त्वचेचे आजार होऊ लागतात.

स्वादुपिंड पोटाच्या वर स्थित असतो. हा अवयव पचनसंस्थेचा एक भाग आहे. इन्सुलिन आणि ग्लुकागॉन नावाचे हार्मोन्स येथूनच सोडले जातात जे रक्तातील ग्लुकोज किंवा साखरेची पातळी नियंत्रित करतात. पण जर हे हार्मोन्स व्यवस्थित काम करत नसेल तर व्यक्ती मधुमेहाचा बळी ठरते.

जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला भूक लागते तेव्हा घ्रेलीन नावाचे हार्मोन मेंदूला संकेत देतो की, पोट रिकामे आहे आणि अन्नाची गरज आहे. या हार्मोनमुळे पोटात आवाज येतो आणि जेव्हा अन्न खाल्ले जाते तेव्हा लेप्टिन हार्मोन तयार होतो, जो संकेत देतो की पोट भरले आहे. हे भूक आणि वजन दोन्ही नियंत्रित करते. हे हार्मोन चरबीला ऊर्जेत रूपांतरित करते आणि शरीराला ताकद देते.

स्त्रियांचे जीवन हार्मोन्सच्या चढउतारांवर चालते. जेव्हा तारुण्य सुरू होते तेव्हा एस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन नावाचे हार्मोन्स शरीरात सोडले जातात, ज्यामुळे मासिक पाळी सुरू होते. गर्भधारणेदरम्यानही हार्मोन्स बदलतात आणि एचसीजी हार्मोन तयार होतो. जेव्हा रजोनिवृत्तीची वेळ येते तेव्हा अंडाशय काम करणे थांबवतात आणि एस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन तयार होणे थांबते. जर स्त्रियांच्या शरीरात पुरुष हार्मोन टेस्टोस्टेरॉन जास्त प्रमाणात तयार होऊ लागला, तर त्या पीसीओडीच्या बळी ठरतात, लठ्ठपणा त्रासदायक ठरू शकतो आणि सिस्ट देखील होऊ शकतात. यामुळे अनेक मुलींच्या चेहऱ्यावर अनावश्यक केस येऊ लागतात. जर हार्मोन्सवर वेळेत उपचार केले नाहीत, तर वंध्यत्वाची समस्या येऊ शकते. दुसरीकडे, पुरुषांमध्ये टेस्टोस्टेरॉनची पातळी कमी झाली तर त्यांनाही या समस्येचा सामना करावा लागतो.

एंडोक्राइनोलॉजी संस्थेनुसार, प्रत्येक मानवी शरीरात एक जैविक घड्याळ असते जे सूर्योदय आणि सूर्यास्तानुसार काम करते. या चक्रात, दररोज काही हार्मोन्स सोडले जातात जे शरीराचे चयापचय निरोगी ठेवतात. यासाठी सकाळी लवकर उठून सूर्यप्रकाशात बसणे खूप महत्वाचे आहे. सकाळी 2 ते 4 या वेळेत वाढीचे हार्मोन्स सोडले जातात. 4 ते 6 या वेळेत शरीराचे तापमान सर्वात थंड असते. यावेळी इन्सुलिनची पातळीही कमी होते. सकाळी 6 वाजता शरीराचा रक्तदाब वाढू लागतो आणि सकाळी 10 वाजेपर्यंत टेस्टोस्टेरॉन जास्त राहतो. सकाळी 8 वाजता आतड्याची हालचाल चांगली होते, ज्यामुळे पोट निरोगी राहते. डोपामाइन आणि एड्रेनालाईन दिवसभर सक्रिय राहतात. संध्याकाळी 5 वाजता हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी कार्यक्षमता वाढते. या वेळी कार्डिओ व्यायाम करणे फायदेशीर आहे. रात्री  8 वाजता झोपेचे हार्मोन मेलाटोनिन बाहेर पडू लागते, जे सकाळी 7 वाजेपर्यंत सक्रिय राहते. या वेळी झोप घ्यावी. गाढ झोपेत लेप्टिन हार्मोन सोडला जातो.