भोलेनाथाला प्रिय 'हे' फळ, आयुर्वेदात आहे खूप महत्त्व, शेकडो आजार होतात बरे, कसा कराल वापर?

प्रकृतीमध्ये अनेक वृक्ष आणि वनस्पती आढळतात, ज्यांचं आयुर्वेद आणि हिंदू धर्मात खूप महत्त्व आहे. पूर्वीच्या काळी आपल्या आजीबाई अनेक वनस्पतींचा उपयोग आजार बरे करण्यासाठी करत होत्या. आजही ग्रामीण भागात त्यांचा वापर केला जातो. याचंपैकी एक वनस्पती आहे धोतरा. ही एक औषधी वनस्पती आहे, जी आयुर्वेद आणि पारंपरिक औषधोपचारात खूप उपयुक्त आहे. या वनस्पतीची पानं, बिया, फुलं आणि मुळं रोगांवर उपचार करण्यासाठी वापरली जातात.

आयुर्वेदाचार्य नरेंद्र कुमार यांनी सांगितलं की धतुऱ्यामध्ये वेदनाशामक, दाह कमी करणारे आणि पेटके कमी करणारे गुणधर्म भरपूर प्रमाणात असतात. धार्मिक दृष्ट्या धोतरा भगवान शंकराला खूप प्रिय मानला जातो आणि तो शिवलिंगावर अर्पण केला जातो. धार्मिक तज्ज्ञ चंद्रप्रकाश धंधण यांनी सांगितलं की, अनेक तांत्रिक विधींमध्येही याचा वापर केला जातो.

आयुर्वेदाचार्य नरेंद्र कुमार म्हणाले की, पूर्वीपासून धोतऱ्याचा उपयोग सर्दी-खोकला, दमा, सांधेदुखी आणि त्वचेच्या आजारांवर आजीबाईंच्या घरगुती उपायांमध्ये केला जातो. 85 वर्षीय आजी शारदा देवी यांनी सांगितलं की, धतुऱ्याची पानं गरम करून सूजलेल्या भागावर बांधल्यास आराम मिळतो. याशिवाय, दम्याच्या रुग्णांना धोतऱ्याच्या पानांचा धूर दिला जातो, असंही त्या म्हणाल्या.

आजीबाईंनी सांगितलं की, धतुऱ्याच्या मुळाचा उपयोग दातदुखीसाठी करतात. त्यांनी सांगितलं की धोतराऱ्याचं फळ साधारणपणे पावसाळ्याच्या दिवसात (जुलै-सप्टेंबर) झाडावर येतं. ते काटेरी आणि हिरव्या रंगाचं असतं, जे पिकल्यावर तपकिरी होतं. घरगुती वापरासाठी धोतऱ्याचं तेल बनवून सांधेदुखीवर मसाजसाठी वापरतात. याशिवाय, त्याच्या पानांची पेस्ट बनवून फोड आणि पिंपळांवर लावतात.

धार्मिक तज्ज्ञ चंद्रप्रकाश धंधण यांनी सांगितलं की धोतरा भगवान शंकराची आवडती वनस्पती मानली जाते. याला शिवाचे फूल असेही म्हणतात, कारण धोतऱ्याची फुलं, पानं आणि फळं शिवाला अर्पण केली जातात. ते म्हणाले की, जेव्हा समुद्रमंथनाच्या वेळी विष बाहेर आलं, तेव्हा ते शिवाने प्राशन करून जगाचं रक्षण केलं. याच प्रक्रियेत त्यांच्या शरीरावर पडलेल्या घामाच्या थेंबातून धोतऱ्याच्या वनस्पतीचा जन्म झाला. धोतराऱ्याची फुलं आणि फळं शिवलिंगावर नैवेद्य म्हणून वापरली जातात. विशेषतः शिवरात्री आणि श्रावण महिन्यात. तांत्रिक साधनांमध्ये शक्ती आणि मोक्ष प्राप्तीसाठी याचा उपयोग केला जातो.