Bones Science : बाळांमध्ये 300 हाडं पण मोठं झाल्यावर 206; उरलेली 94 हाडं जातात कुठे? उत्तर ऐकून थक्क व्हाल

आपल्या शरीराची रचना किती अद्भुत आहे, याचा विचार केला तर थक्क व्हायला होते. मानवी शरीराचा मुख्य आधार असतो तो म्हणजे आपला सांगाडा (Skeleton). खरंतर एका प्रौढ व्यक्तीच्या शरीरात एकूण 206 हाडे असतात, हे आपण लहानपणापासून शिकत आलो आहोत. पण तुम्हाला माहितीय का की माणूस जेव्हा जन्माला येतो, म्हणजे बाळ असताना त्याच्याकडे यापेक्षाही जास्त हाडं असतात.

हो हे ऐकून तुम्हाला आश्चर्य वाटेल आणि तुम्ही विचार करत बसाल की मग बाळाच्या शरीरात असे किती हाडं असतात आणि मग ते मोठे होताच कमी होतात तर मग ती हाडं जातात कुठे?

ही माहिती ऐकून तुम्हाला नक्कीच आश्चर्य वाटेल की, जेव्हा एखादे बाळ जन्माला येते, तेव्हा त्याच्या शरीरात प्रौढ व्यक्तीपेक्षा जास्त म्हणजे तब्बल 300 हून अधिक हाडे असतात. मग इथे प्रश्न उभा राहतो की, मोठी माणसे झाल्यावर ही अतिरिक्त हाडे नेमकी कुठे जातात? ती विरघळतात की आणखी काही होते? यामागे निसर्गाने केलेली एक खास आणि अत्यंत महत्त्वाची वैज्ञानिक व्यवस्था दडलेली आहे.

जन्माच्या वेळी हाडे जास्त असण्याची दोन कारणे:

1. लवचिकतेसाठी लहान तुकडे:जन्माच्या वेळी बाळाचा सांगाडा हा अनेक लहान तुकड्यांमध्ये विभागलेला असतो. ही हाडे बरीच लहान असतात आणि एकमेकांपासून थोडी वेगळी असतात. उदाहरणार्थ, बाळाच्या कवटीची (Skull) हाडे जन्मावेळी पूर्णपणे जोडलेली नसतात, त्यांच्यामध्ये जागा असते. यामुळे प्रसूतीची प्रक्रिया (Delivery Process) सुलभ होण्यास मदत होते.

2. हाडे नव्हे, तर 'कूर्चा' (Cartilage):बाळाच्या शरीरातील जी 'जास्त' हाडे दिसतात, त्यापैकी अनेक प्रत्यक्षात कठीण हाडे नसतात, तर त्या कूर्चा (कार्टिलेज) या मऊ आणि लवचिक (Flexible) ऊतीपासून (Tissue) बनलेल्या असतात. कूर्चा हा हाडांपेक्षा जास्त लवचिक असतो, ज्यामुळे बाळ गर्भाशयात असताना आणि जन्माच्या वेळी शरीराला सहज वाकवू शकते. सुरक्षित वाढीसाठी ही लवचिकता खूप आवश्यक आहे.

मोठी झाल्यावर हाडांचे 'फ्यूजन' (Fusion)बाळ जसजसे मोठे होते, तसतसे हाडांची संख्या कमी होऊ लागते. मात्र, ती 'विरघळत' नाहीत, तर ती एका नैसर्गिक प्रक्रियेतून जातात, ज्याला हाडांचे एकत्रीकरण किंवा फ्यूजन (Fusion) असे म्हणतात.

नेमकी प्रक्रिया काय घडते?अस्थिभवन (Ossification)जन्मानंतर, बाळ जसजसे वाढू लागते, तसतसे कूर्चा (Cartilage) हळूहळू कॅल्शियम आणि इतर खनिजे शोषून घेऊन कठीण हाडांमध्ये रूपांतरित होऊ लागतो.अस्थिभवन पूर्ण झाल्यावर, बाळाच्या शरीरातील अनेक लहान हाडे एकमेकांमध्ये मिसळून (फ्यूज होऊन) एक मोठे आणि मजबूत हाड बनवतात. उदा. कवटीचे अनेक लहान तुकडे एकत्र येऊन एक मजबूत कवटी बनते.

शरीराची वाढ पूर्ण होईपर्यंत (प्रौढत्व येईपर्यंत), अनेक ठिकाणी हे हाडांचे फ्यूजन पूर्ण झालेले असते. त्यामुळे, जन्माच्या वेळी 300 हून अधिक असलेली हाडे, हळूहळू एकत्र येत अखेरीस एका प्रौढ व्यक्तीच्या शरीरातील 206 मजबूत हाडांमध्ये रूपांतरित होतात.

ही प्रक्रिया दर्शवते की, निसर्गाने मानवी शरीराची रचना किती काळजीपूर्वक केली आहे. जन्माच्या वेळी सुरक्षितता आणि लवचिकतेसाठी जास्त हाडे, तर मोठे झाल्यावर बळकट आधार देण्यासाठी तीच हाडे एकत्र येऊन मजबुती प्रदान करतात.