Indian Railway : ट्रेनमधील साखळी ओढताच ब्रेक कसे लागतात? ती ओढली तर नेमकं काय होईल असा प्रश्न तुमच्या पण मनात येतो ना? मग हे वाचा

Published by:Devika Shinde

Last Updated:Dec 29, 2025 10:31 PM IST

How train chain pulling works : इतकी लांब आणि अवजड ट्रेन केवळ एक साखळी ओढल्याने कशी थांबते? लोको पायलटला कसं समजतं की कोणी साखळी ओढली आहे? आणि पोलीस नेमक्या त्याच बोगीत कसे पोहोचतात? यामागे भारतीय रेल्वेचे एक जबरदस्त 'न्यूमॅटिक इंजिनिअरिंग' (Pneumatic Engineering) दडलेले आहे. चला ते समजून घेऊ.

मुंबई : रेल्वेने प्रवास करताना आपण अनेकदा खिडकीपाशी ती लाल रंगाची 'अलार्म चैन' (Alarm Chain) पाहिली असेल. "विनाकारण ओढल्यास दंड किंवा तुरुंगवास" अशी पाटीही तिथे असते. पण, तुम्ही कधी विचार केलाय का की, इतकी लांब आणि अवजड ट्रेन केवळ एक साखळी ओढल्याने कशी थांबते? लोको पायलटला कसं समजतं की कोणी साखळी ओढली आहे? आणि पोलीस नेमक्या त्याच बोगीत कसे पोहोचतात? यामागे भारतीय रेल्वेचे एक जबरदस्त 'न्यूमॅटिक इंजिनिअरिंग' (Pneumatic Engineering) दडलेले आहे. चला ते समजून घेऊ.

चैन ओढल्यावर ट्रेन नक्की कशी थांबते?

ट्रेन थांबवण्यासाठी लोको पायलटला ब्रेक लावावा लागतो, पण साखळी ओढल्यावर ही प्रक्रिया स्वयंचलित होते. ट्रेनचे ब्रेक्स हे 'एअर प्रेशर' (Air Pressure) वर काम करतात.

नेहमीची स्थिती ट्रेनच्या डब्यांच्या खाली असलेल्या पाईप्समध्ये हवेचा प्रचंड दाब असतो. जोपर्यंत हा दाब कायम असतो, तोपर्यंत ब्रेकचे 'शू' चाकांपासून दूर असतात आणि ट्रेन धावते.

साखळी ओढल्यानंतर जेव्हा एखादा प्रवासी साखळी ओढतो, तेव्हा त्या डब्याशी जोडलेला एक 'एअर व्हॉल्व्ह' (Air Valve) उघडतो. यामुळे पाईपमधील हवेचा दाब वेगाने बाहेर पडू लागतो. हवा बाहेर गेल्यामुळे दाबाचे संतुलन बिघडते आणि आपोआप ब्रेकचे 'शू' चाकांना घट्ट पकडतात. यामुळे ट्रेन थांबते.

ड्रायव्हरला कसं कळतं की कोणी साखळी ओढली?

जेव्हा हवेचा दाब कमी होतो, तेव्हा इंजिनमध्ये असलेल्या 'एअर प्रेशर गेज' मध्ये काट्याची हालचाल होते. तसेच, हवेचा दाब वेगाने बाहेर पडताना मोठा 'शूऽऽऽ' असा आवाज येतो. यावरून लोको पायलटला समजते की कोणीतरी साखळी ओढली आहे. आजकालच्या आधुनिक इंजिनमध्ये अलार्म किंवा इंडिकेटरद्वारेही याची माहिती मिळते.

कोणत्या डब्यातून साखळी ओढली, हे कसं ओळखतात?

साखळी ओढल्यानंतर रेल्वेचे कर्मचारी किंवा आरपीएफ (RPF) पोलीस थेट त्याच डब्यापाशी कसे पोहोचतात, यामागे दोन मुख्य कारणे आहेत:

फ्लॅशर किंवा इंडिकेटर (Emergency Flasher): प्रत्येक डब्याच्या बाहेर (बाजूला) एक छोटी खिडकी किंवा बॉक्स असतो, ज्याला 'अॅलार्म चेक व्हॉल्व्ह' म्हणतात. साखळी ओढली की तिथून हवा बाहेर पडू लागते आणि तिथे असलेला एक लाल रंगाचा 'लीव्हर' बाहेर येतो किंवा काही जुन्या कोचमध्ये तिथून सतत आवाज येत राहतो. यामुळे लांबून बघताच रेल्वे कर्मचाऱ्याला समजते की कोणत्या बोगीतून चैन ओढली गेली आहे.

ज्या डब्यात साखळी ओढली आहे, तिथून हवा बाहेर पडण्याचा मोठा आवाज येत असतो. जोपर्यंत रेल्वे कर्मचारी तिथे जाऊन तो व्हॉल्व्ह मॅन्युअली 'रिसेट' करत नाही, तोपर्यंत तो आवाज थांबत नाही आणि ट्रेन पुन्हा सुरू होऊ शकत नाही.

विनाकारण साखळी ओढल्यास काय होते?

भारतीय रेल्वे कायदा, 1989 च्या कलम 141 नुसार, योग्य कारणाशिवाय साखळी ओढणे हा गुन्हा आहे. यासाठी 1,000 रुपये दंड किंवा 1 वर्षापर्यंतचा तुरुंगवास किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.

साखळी कोणकोणत्या कारणासाठी ओढली जाऊ शकते?

चालत्या ट्रेनमध्ये आग लागणे.

प्रवाशाची प्रकृती अचानक गंभीर होणे (Heart Attack इ.).

प्रवाशासोबत लहान मूल किंवा वृद्ध व्यक्ती प्लॅटफॉर्मवर सुटणे.

चोरी किंवा दरोड्याची घटना घडणे.

माहितीचे विश्वसनीय स्रोत:

1. भारतीय रेल्वे (Indian Railways) तांत्रिक मॅन्युअल: रेल्वेच्या व्हॅक्युम आणि एअर ब्रेक सिस्टमची अधिकृत कार्यपद्धती.

2. Ministry of Railways (PIB): वेळोवेळी प्रसिद्ध होणारी रेल्वे सुरक्षा मार्गदर्शक तत्त्वे.

3. Railway Protection Force (RPF) नियमावली: साखळी ओढण्याच्या घटनांमधील कायदेशीर कारवाई.

view comments

Location :

Mumbai,Maharashtra