अचानक सिग्नल बंद, स्क्रीन Black...; मंगळ ग्रहावर झाली मोठी गडबड,नासाचे अंतराळ यान गूढरीत्या गायब

Published by:Jaykrishna Nair

Last Updated:December 11, 2025 3:52 PM IST

NASA Mars Orbiter MAVEN: मंगळाच्या कक्षेत 11 वर्षे न थांबता काम करणारे नासाचे महत्त्वाचे यान MAVEN अचानक गूढरीत्या शांत झाले आहे. संपर्क तुटल्यामुळे रोवर्सच्या कम्युनिकेशनलाही मोठा धोका निर्माण झाला असून नासात खळबळ माजली आहे.

वॉशिंग्टन: अमेरिकेची अंतराळ संस्था नासा (NASA) साठी मंगळ ग्रहावरून एक चिंताजनक बातमी समोर आली आहे. गेली 11 वर्षे लाल ग्रहाच्या कक्षेत फिरत सतत वैज्ञानिक माहिती पाठवणारे महत्त्वाचे अंतराळ यान ‘मावेन’ (MAVEN) अचानक पूर्णपणे गायब झाले आहे.

6 डिसेंबर 2025 रोजी नियमानुसार मावेन मंगळाच्या मागील बाजूस गेल्यावर काही काळ पृथ्वीशी संपर्क तुटतो आणि परत दिसताच संपर्क लगेच सुरू होतो. पण या वेळी तसे घडले नाही. यान परत दिसूनही नासाच्या ग्राउंड कंट्रोलला त्याच्याशी कोणताही सिग्नल मिळाला नाही.

नासाने 9 डिसेंबरला अधिकृत माहिती देत सांगितले की या अचानक शांत होण्यामागचे कारण शोधण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. विशेष म्हणजे मंगळाच्या छायेत जाण्यापूर्वी मावेनचे सर्व सिस्टम्स अगदी व्यवस्थित चालू होते. काय बिघाड झाला, हे कोणालाच समजत नाही.

MAVEN म्हणजे काय? आणि त्याचे मिशन कशासाठी?

MAVEN चे पूर्ण नाव Mars Atmosphere and Volatile Evolution आहे. 2013 मध्ये पृथ्वीवरून प्रक्षेपित झालेले हे यान सप्टेंबर 2014 मध्ये मंगळाच्या कक्षेत पोहोचले. आजही मंगळावर सक्रिय असलेल्या सात ऑर्बिटर्सपैकी एक म्हणून ते अतिशय महत्त्वाची भूमिका बजावत होते.

या मिशनचे मुख्य काम म्हणजे—

मंगळाच्या वरच्या वातावरणाचा (Upper Atmosphere) अभ्यास

मंगळाच्या आयनमंडलाचे स्वरूप समजून घेणे

सूर्यापासून येणाऱ्या सौर वाऱ्यांचा मंगळाच्या वातावरणावर होणारा परिणाम मोजणे

मावेनच्या डेटामुळे वैज्ञानिकांना हे समजले की मंगळ कधी काळी पाण्याने भरलेला ग्रह होता. पण आज तो कोरडा, थंड आणि वाळवंटी का बनला.

MAVEN मिशनच्या मोठ्या शोधांविषयी

मावेनने गेल्या दशकात अनेक महत्त्वपूर्ण शोध लावले.

1. पाणी कसे गायब झाले?

त्याच्या निरीक्षणांवरून स्पष्ट झाले की मंगळावरील पाणी हळूहळू वाफ बनून अंतराळात उडून गेले. धूळ वादळांच्या दरम्यान पाण्याचे कण वातावरणाच्या उंच थरात जातात आणि सौर वाऱ्यांमुळे खुले अंतराळ गाठतात.

2. ‘चुंबकीय शेपटी ’ (Magnetic Tail)

मावेनने मंगळाभोवती अस्तित्वात असलेली अदृश्य चुंबकीय शेपटी शोधून काढली.

3. नवीन प्रकारची ‘प्रोटॉन ऑरोरा’

मंगळावर दिसणाऱ्या अद्भुत प्रकाशरूपी घटनेची नवी श्रेणी—प्रोटॉन ऑरोरा—मावेननेच सर्वप्रथम नोंदवली.

4. ‘स्पटरिंग’ प्रक्रिया स्पष्ट केली

या प्रक्रियेत सौर कणांच्या धडकेमुळे वातावरणातील रेणू हळूहळू बाहेर फेकले जातात. यामुळे मंगळाचे वातावरण सतत विरळ होत गेले.

हे सर्व शोध ग्रहांच्या उत्क्रांतीचा (Planetary Evolution) अभ्यास करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. पृथ्वी आणि मंगळाची सुरुवात जवळजवळ सारखी असतानाही त्यांचा परिणाम एवढा वेगळा का झाला? हे जाणून घेण्यासाठी मावेन एक कोनशिला ठरले.

रोवर्ससाठी मोठे संकट

मावेन शांत होणे म्हणजे फक्त वैज्ञानिक मिशन थांबणे नाही; हा एक ऑपरेशनल इमर्जन्सी आहे.

मंगळाच्या पृष्ठभागावर कार्यरत रोवर्स

क्यूरियोसिटी (Curiosity)

परसिवरन्स (Perseverance)

हे त्यांचा डेटा थेट पृथ्वीवर पाठवत नाहीत. ते प्रथम मावेनसारख्या ऑर्बिटरला डेटा पाठवतात; नंतर ऑर्बिटर तो पृथ्वीवर रीले करतो.

मावेनमध्ये बसवलेला खास UHF रेडिओ ही मोठी जबाबदारी सांभाळत होता.

जर मावेन कायमस्वरूपी हरवला, तर...

रोवर्सकडून डेटा मिळण्याचा वेग कमी होईल

प्रसारण क्षमता घटेल

मोहिमांच्या व्यवस्थापनावर परिणाम होईल

नासाकडे इतर ऑर्बिटर्स आहेत, पण मावेन ही एक अत्यंत महत्त्वाचा दुआ होता.

पुढे काय?

नासा सध्या या बिघाडाची तपासणी करत असून स्पेसक्राफ्टशी पुन्हा संपर्क होईल, अशी आशा व्यक्त केली आहे.

मावेनचे भविष्य अजून अंधुक आहे.

ते परत सक्रीय होईल का? की हा ऐतिहासिक मिशनचा शेवट आहे? यावर अद्याप निश्चित काही सांगता येत नाही. नासा नवीन माहिती मिळाली की ती जगासमोर आणेल, असे म्हणाले आहे. जर मावेन परत कार्यरत झाले नाही, तर हे मंगळाच्या मोहिमांच्या इतिहासातील सर्वात मोठ्या नुकसानांपैकी एक ठरेल.

view comments

Location :

Mumbai,Maharashtra

First Published :

December 11, 2025 3:52 PM IST

अचानक सिग्नल बंद, स्क्रीन Black...; मंगळ ग्रहावर झाली मोठी गडबड,नासाचे अंतराळ यान गूढरीत्या गायब