साप दिसताच माणूस आणि माकडे का घाबरतात? जपानच्या संशोधनातून रहस्य उघड...

जपानमधील नागोया विद्यापीठातील संज्ञानात्मक वैज्ञानिक नोबुयुकी कावाई यांनी या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्यासाठी जपानी माकडांवर विशेष प्रयोग केले. परिणामी, त्यांना असे आढळले की, माकडे आणि माणसांची सापांना त्वरित ओळखण्याची क्षमता सापाच्या त्वचेमुळे असते. या त्वचेचे दृश्य ‘प्राइमेट्स’ना लपलेला धोका ओळखण्यास मदत करते.

2015 मध्ये ‘सायंटिफिक रिपोर्ट्स’ मध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासात, कावाई यांनी तीन माकडांवर प्रयोग केले ज्यांनी यापूर्वी कधीही साप, सरपटणारे प्राणी किंवा उभयचर प्राणी पाहिले नव्हते. त्यांना यापूर्वी फक्त सापांची चित्रे दाखवण्यात आली होती. अपेक्षेप्रमाणे, त्या माकडांनी सापांच्या चित्रांवर अधिक त्वरीत प्रतिक्रिया दिली. तथापि, त्यांनी दुसर्‍या सरपटणाऱ्या प्राण्याचे, ‘सलामंडर’चे चित्र पाहून प्रतिक्रिया दिली नाही.

प्रयोगात एक विचित्र वळण तेव्हा आले जेव्हा संशोधकांनी ‘सलामंडर’ची चित्रे बदलली आणि त्यांच्या जागी सापाची त्वचा लावली. माकडांनी या चित्रांवर पूर्वी सापांच्या चित्रांवर जशी प्रतिक्रिया दिली होती तशीच त्वरित प्रतिक्रिया दिली. सापासारखी त्वचा पाहिल्याने माकडे घाबरतात असे दिसत होते. कावाई म्हणाले की, "यापूर्वी त्यांनी दाखवले होते की मानव आणि ‘प्राइमेट्स’ सापांना त्वरित ओळखू शकतात. पण ते हे कसे करतात हे त्यांना माहीत नव्हते. जोपर्यंत ‘सलामंडर’च्या चित्रांमध्ये सापाची त्वचा लावली नाही तोपर्यंत माकडांनी त्यावर त्वरित प्रतिक्रिया दिली नाही."

पूर्वीच्या संशोधनात असे दिसून आले आहे की, प्रौढ आणि लहान मुले इतर दृश्यांपेक्षा सापाच्या वक्र आणि अवयवहीन शरीरावर अधिक त्वरीत प्रतिक्रिया देतात. एखादी गोष्ट धोकादायक आहे की नाही हे ठरवताना सापाच्या त्वचेचा ‘प्राइमेट्स’वरही असाच परिणाम होऊ शकतो. यावरून पूर्वीच्या संशोधनाची पुष्टी होते, ज्यात असे आढळले होते की माकडे सापाची त्वचा पाहून नकारात्मक प्रतिक्रिया देतात.

असे होऊ शकते की, ‘प्राइमेट्स’च्या उत्क्रांती दरम्यान, आपल्या पूर्वजांनी एक प्रणाली विकसित केली असेल ज्याद्वारे त्यांनी सापासारख्या त्वचेला सापासारख्या वैशिष्ट्यांशी जोडण्यास सुरुवात केली. या प्रकारची माहिती आपल्याला प्राण्यांमधील दृष्टी आणि मेंदूच्या उत्क्रांतीला समजून घेण्यास मदत करू शकते. अनेकांना हे माहीत नाही की, आजही साप माणसांसाठी सर्वात मोठा धोका आहेत. ते दरवर्षी 94 हजार लोकांचे मृत्यू केवळ सापामुळे झाले आहेत. सात महिन्यांची मुले ज्यांनी कधीही साप पाहिला नाही, ते साप पाहताच त्वरित घाबरतात.