शिक्षणानंतर शेतीकडे वळलेले पाऊल
राजस्थानमधील झालावाड येथील उच्चशिक्षित सोनिया जैन यांनी ही धारणा पूर्णपणे बदलून टाकली आहे. आज त्या वार्षिक सुमारे १ कोटी रुपयांचे उत्पन्न मिळवत असून, त्यांचे मॉडेल अनेक तरुण आणि महिला शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी ठरत आहे.
सोनिया जैन यांनी रूरल डेव्हलपमेंट म्हणजेच ग्रामविकास या विषयात पदव्युत्तर शिक्षण घेतले. शिक्षणानंतर त्यांनी आपल्या गावातील शेतकऱ्यांच्या समस्या जवळून पाहिल्या. कमी नफा, मध्यस्थांवरील अवलंबित्व, तंत्रज्ञानाचा अभाव इत्यादी. लग्नानंतर त्यांनी आपल्या कुटुंबाच्या शेतीला नवीन दिशा देण्याचा निर्णय घेतला. पारंपरिक पद्धतीऐवजी त्यांनी एकात्मिक आणि व्यावसायिक शेती मॉडेल स्वीकारले.
advertisement
या मॉडेलमध्ये सेंद्रिय आणि रासायनिक खतांचे संतुलित मिश्रण, उच्च दर्जाचे बी-बियाणे, ठिबक सिंचन आणि पाण्याची बचत करणाऱ्या आधुनिक पद्धतींचा वापर केला गेला.
पिकांमध्ये विविधता आणली
सोनिया यांनी शेतीतील जोखीम कमी करण्यासाठी पिकांमध्ये वैविध्य आणले. गहू, तांदूळ आणि जव या पारंपरिक पिकांसोबत त्यांनी डाळी, तेलबिया आणि औषधी वनस्पती घेतल्या. त्यांच्या शेतात कोरफड, तुळस, अश्वगंधा आणि सफेद मुसळी यांसारख्या हर्बल वनस्पतींची लागवड होते, ज्यांना बाजारात मोठी मागणी आहे. त्यांनी फुलशेती, मसाले उत्पादन आणि डेअरी फार्मिंगमध्येही यशस्वी पावले टाकली आहेत. ट्रॅक्टर, सीड ड्रिल, स्प्रेअर आणि अन्य आधुनिक उपकरणांचा वापर करून त्यांनी शेती अधिक कार्यक्षम आणि टिकाऊ केली.
'द लेडी फार्मर' ब्रँडची निर्मिती
सोनिया यांनी त्यांच्या उत्पादनांना बाजारपेठेत थेट पोहोचवण्यासाठी ‘द लेडी फार्मर’ हा स्वतःचा ब्रँड सुरू केला. या उपक्रमामुळे त्यांनी मध्यम दलालांना दूर केले आणि शेतकऱ्यांना थेट चांगला भाव मिळवून दिला. तसेच, त्यांनी ४००० स्क्वेअर मीटरचे पॉलीहाऊस आणि नेट हाऊस उभारले, ज्यामुळे उत्पादनाचा दर्जा आणि प्रमाण दोन्ही वाढले.
ग्रामीण महिलांसाठी प्रेरणादायी कार्य
सोनिया जैन यांचे ध्येय केवळ स्वतःचा विकास नसून ग्रामीण समुदायाचे सक्षमीकरण हे देखील आहे. त्या कृषी विज्ञान केंद्रांच्या माध्यमातून महिलांना आणि युवकांना प्रशिक्षण देतात. त्यांच्या उपक्रमांमुळे अनेक ग्रामीण महिलांना रोजगाराच्या आणि उद्योजकतेच्या संधी उपलब्ध झाल्या आहेत.
जागतिक स्तरावर मान्यता
सोनिया जैन या ‘ग्लोबल फार्मर बिझनेस नेटवर्क (GFBn)’ सारख्या आंतरराष्ट्रीय मंचांशी जोडल्या गेल्या असून, टिकाऊ व जैविक शेतीच्या प्रसारासाठी त्या सक्रियपणे कार्यरत आहेत. त्यांच्या उल्लेखनीय कामगिरीबद्दल त्यांना अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे.