सोशल मीडियावर नुकत्याच व्हायरल झालेल्या व्हिडिओंमुळे लहानपणापासून खाल्ल्या जाणाऱ्या अंजिराच्या (Figs) शाकाहारी असण्याबद्दल मोठा संभ्रम निर्माण झाला आहे. हा वाद शुद्ध शाकाहारी लोकांसाठी विशेष महत्त्वाचा आहे. अंजिराची अंतर्गत रचना, त्याच्या झाडाची परागीभवन प्रक्रिया आणि अंजीर्या किड्याची (Fig Wasp) भूमिका याबद्दलचे गैरसमज या संभ्रमाचे मूळ कारण आहेत.
advertisement
वरकरणी पाहता अंजीर इतर फळांसारखेच दिसते, परंतु त्याची रचना वेगळी आहे. अंजिरामध्ये असलेल्या लहान बिया आणि त्याची अनोखी रचना यामुळे काहीवेळा लोकांमध्ये आत एखादा किडा अडकलेला असल्याची समजूत निर्माण होते. काही लोकांचा दावा आहे की, अंजिरात मेलेले कीटक असल्यामुळे ते मांसाहारी ठरते, परंतु हे विधान पूर्णपणे सत्य नाही. या गैरसमजाचे निराकरण करण्यासाठी अंजिराच्या झाडाच्या परागीभवन प्रक्रियेची माहिती असणे महत्त्वाचे आहे.
अंजीर झाडामध्ये फुले फळाच्या आतच वाढतात. या फुलांमध्ये परागीभवन होण्यासाठी, अंजीर्या किडा एका लहान छिद्रातून आत प्रवेश करतो. हा किडा परागकण घेऊन येतो आणि या symbiotic relationship (सहजीवनाच्या) प्रक्रियेमुळेच अंजिराचे योग्य प्रकारे फळात रूपांतर होते. कधीकधी आत गेलेला किडा बाहेर पडू शकत नाही आणि फळाच्या आतच मरतो. ज्यामुळे अंजीर मांसाहारी असल्याची चुकीची धारणा तयार होते.
मात्र वैज्ञानिक सत्य या कल्पनेपेक्षा वेगळे आहे. अंजिरामध्ये 'फायसिन' (ficin) नावाचे एक शक्तिशाली एन्झाइम असते. हे एन्झाइम मेलेल्या किड्याच्या शरीरातील प्रथिने आणि इतर भागांचे तुकड्यांमध्ये रूपांतर करून त्याचे पूर्णपणे विघटन (dissolve) करते. याचा परिणाम म्हणून जेव्हा अंजीर खाण्यासाठी तयार होते, तेव्हा त्यामध्ये किड्याचा कोणताही अंश किंवा अवशेष शिल्लक राहत नाही. म्हणूनच शास्त्रीयदृष्ट्या अंजिराला मांसाहारी (Non-Vegetarian) म्हणणे पूर्णपणे चुकीचे आहे.
या वैज्ञानिक तथ्यांमुळे अंजीर पूर्णपणे शाकाहारी (Vegetarian) मानले जाते. आंतरराष्ट्रीय खाद्य संस्था, शास्त्रज्ञ आणि पोषणतज्ज्ञ या सर्वांनी याची पुष्टी केली आहे की अंजिरात कोणताही प्राण्यांशी संबंधित पदार्थ नसतो. भारतातही अंजिराला नेहमीच शाकाहारी गटात समाविष्ट केले गेले आहे. किड्याचा सहभाग ही अंजिराच्या नैसर्गिक जीवनचक्राचा भाग असलेली प्रक्रिया आहे आणि फळात त्याचे कोणतेही अवशेष उरत नाहीत. याच कारणामुळे अंजीर शाकाहार-आधारित (Vegan) देखील मानले जाते, कारण परागीभवनाची ही प्रक्रिया नैसर्गिकरित्या होते आणि त्यात मानवी हस्तक्षेप किंवा व्यावसायिक शेतीचा भाग म्हणून प्राण्यांचा वापर केलेला नसतो.
अंजीर केवळ शाकाहारी आणि शाकाहार-आधारित नाही, तर ते अनेक आरोग्यदायी फायद्यांनी परिपूर्ण आहे. ते पचन सुधारते, वजन नियंत्रणात मदत करते आणि त्वचेचे आरोग्य वाढवते. अंजीर लोह (Iron), कॅल्शियम (Calcium) आणि फायबर (Fibre) चा समृद्ध स्रोत आहे, तसेच ते हृदयाच्या आरोग्यासाठी देखील उपयुक्त आहे. अशा प्रकारे अंजीर केवळ शाकाहारीच नाही, तर ते एक अत्यंत पौष्टिक सुपरफूड आहे, जे कोणत्याही आहारात एक आरोग्यदायी भर घालते.