Ganeshotsav 2025: बाप्पा मोरया! भक्तीच्या वर्षावात तासगावचा रथोत्सव, काय आहे 246 वर्षांची परंपरा?

संपूर्ण महाराष्ट्रात जागृत गणपती म्हणून तासगावचा उजव्या सोंडेचा श्री सिद्धिविनायक प्रसिद्ध आहे. सुंदर हेमाडपंथी मंदिर आणि लोकोत्साही परंपरेने समृद्ध असलेला गणपती रथोत्सव तासगावकरांच्या श्रद्धेचा विषय आहे. पश्‍चिम महाराष्ट्रासह कर्नाटक व सीमाप्रांतातही हा रथोत्सव सुप्रसिद्ध आहे. यंदाही लाखो भाविक या रथोत्सवासाठी एकत्र आले. श्रद्धेने आणि तितक्याच जल्लोषात लोकांनी 246 वा रथोत्सव साजरा केला.

श्रीमंत परशुरामभाऊ पटवर्धन यांनी कर्नाटकात श्रीरंगपट्टण येथे पाहिलेल्या रथोत्सवाची कल्पना तासगाव येथे प्रथमच 1779 मध्ये सुरु केली. तेव्हापासूनच तासगावची भरभराट सुरु झाल्याचे मानले जाते.

रथ ओढल्यामुळे मनोकामना पूर्ण होतात अशी गणेशभक्तांची भावना असते. म्हणूनच भाविक रथावर मोठ्या भक्तीभावाने पेढे, नारळ, गुलाल, खोबर्‍याची उधळण करत रथ दोरखंडाच्या सहाय्याने ओढत नेतात.

या रथामध्ये संस्थानची पंचधातूची सिद्धिविनायकाची मूर्ती असते. श्रींचा रथ गुरूवार पेठेतील काशी विश्‍वेश्‍वराच्या मंदिरापर्यंत ओढतात. मिती भाद्रपद शुद्ध पंचमीचे दिवशी दुपारी रथोत्सवास सुरुवात होते. या रथासमोर गणपती संस्थानचा हत्ती दिमाखात चालत असतो. पालखी, गुलाल, पेढे, खोबर्‍याची उधळण, मंगलमूर्तींचा जयघोष, झांजपथक यामुळे वातावरण भक्तिमय असते.

रथोत्सवात तरुण पिढी मानवी मनोरे उभारुन आनंद लुटते. ढोल, लेझिम पथके रथासमोर भक्तीभावाने आपले सादरीकरण करत असतात. काशीविश्‍वेश्‍वराच्या मंदिरापर्यंत रथ आल्यानंतर त्या ठिकाणी गणपतीची आरती केली जाते. यानंतर रथ पुन्हा गणपती मंदिराकडे परतीच्या प्रवासास निघतो. रथ परत गणपतीच्या मंदिरापर्यंत ओढला जातो व रथोत्सव संपतो.

प्रत्येक वर्षी महाराष्ट्रासह कर्नाटकातील हजारो भाविक मोठ्या श्रध्देने या रथोत्सवात सहभागी होतात. हा रथोत्सव म्हणजे तासगावच्या ऐतिहसिक, धार्मिक जीवनाचा केंद्रबिंदू आहे. पण तो सामाजिक ऐक्याचा केंद्रबिंदूही ठरला आहे.

तासगावच्या या रथोत्सव मिरवणुकीसाठी पूर्वी जो रथ वापरला जायचा. तो संपूर्ण लाकडी, सुंदर, नक्षीदार असा होता. आता लोखंडी बनवलेल्या व केळीच्या पानांनी सजवलेल्या रथातून श्रींची मिरवणूक काढली जाते. या रथास मोठमोठे दोरखंड बांधून पूर्ण मिरवणूक होइपर्यंत हा रथ ओढला जातो. या उत्सवावेळी आबालवृद्धांकडून मोठ्या श्रध्देने गणेशाचा जयजयकार करतात.