Dry Day म्हणजे नक्की काय? हा दिवस नेमका कशासाठी ठेवला जातो? 99 टक्के लोकांना चुकीचा समज

ड्राय डे हा असा दिवस आहे, ज्यादिवशी दारूची विक्री आणि सर्व्हिस कायदेशीररीत्या बंद असते. हा दिवस भारतात अनेक राज्यांत पाळले जातात. राष्ट्रीय सण, धार्मिक उत्सव, मतदानाचे दिवस किंवा संवेदनशील कार्यक्रम अशा कारणांसाठी. उदाहरणार्थ प्रजासत्ताक दिन (26 जानेवारी), स्वातंत्र्यदिन (15 ऑगस्ट) आणि गांधी जयंती (2 ऑक्टोबर) हे देशभर साधारणतः ड्राय डे असतात. तर निवडणुकीदरम्यान मतदान तसेच निकालाच्या दिवशीही दारुला बंदी असते. हे तर सर्वांना माहित आहे.

पण आता प्रश्न असा की खरंच याचा उपयोग होतोय का? आणि ड्राय डेच्या दिवशी प्रत्यक्षात काय होतं? (what is Dry Day) चला, गोष्ट थोडी मजेशीर पद्धतीने पण रिअलिटीसह पाहूया.

ड्राय डे ठेवण्यामागचा हेतू काय? (purpose of Dry Day)

सरकारचा उद्देश साधा आहे ते म्हणजे सार्वजनिक शिस्त राखणे, मोठे धार्मिक/राष्ट्रीय कार्यक्रम असताना दारूमुळे गोंधळ, भांडणं, अपघात होऊ नयेत.भावनिक/सांस्कृतिक आदर म्हणजे विशिष्ट दिवसांचा मान राखून, त्या दिवशीचे सार्वजनिक वातावरण 'सोबर' (शांत) ठेवणे.कायदा-सुव्यवस्था सांभाळणे विशेषतः निवडणुका किंवा उत्सवांदरम्यान गर्दी वाढते, तेव्हा कायदा आणि सुव्यवस्थेचा धोका कमी होतो.

आता हे नियम म्हणून ऐकायला भारी वाटतं किंवा खूप चांगला निर्णय आहे असं वाटतं, पण याचा खरोखर काही फायदा आहे का?तर याचा डायरेक्ट काही फायदा नाही. लोक ड्राय डेच्या आधी स्टॉक भरुन किंवा जमा करुन ठेवतात. अर्थतज्ज्ञ आणि संपादकीय मतंही हाच मुद्दा मांडतात की लोक आधीच साठवणूक करतात, त्यामुळे प्रत्यक्ष सेवनावर “तात्पुरता ब्रेक” इतकाच परिणाम होतो.

ड्राय डेच्या दिवशी काय होतं? (what happened in Dry day)1) दारू दुकानं/बार बंद असतात पण पिणं सुरूकायदेशीर दुकानं बंद असतात. पण काही जणांकडे घरात आधीच साठा असतो, तो चालूच असतो म्हणजे विक्री थांबते, पण सेवन थांबत नाही, फक्त लोकेशन बदलतं बारमधून घराच्या हॉलमध्ये.

2) काही ठिकाणी ‘अवैध विक्री’चा खेळहे थोडं काळं वास्तव, पण घडतं. ड्राय डेचा दिवस काहींसाठी संधी बनतो, अशावेळी लोक MRP पेक्षा जास्त किंमतीत दारु विकतात. म्हणजे अनावशक साठा वाढतो. अर्थात हे बेकायदेशीर आहे, पण सरकारी बंदी त्यामुळे काही प्रमाणात कायदेशीर व्यवसाय अवैध मार्गाकडे वळतो, अशी टीकाही होत आली आहे.

3) पोलीस/उत्पादन शुल्क विभागाची धावपळड्राय डे दिवशी तपासण्या, गस्त, छापे वाढतात. उत्सवांदरम्यान तर कधी-कधी विस्ताराने बंदी लागू होते.

4) पब/हॉटेल उद्योगाला फटकाहोस्टिपॅलिटी इंडस्ट्रीसाठी हा दिवस म्हणजे “झिरो सेल्स डे”. काही वेळा कर-वाढ, ड्राय डे, कडक नियम यामुळे बार/परमिट-रूम्स नाराजीही व्यक्त करतात. (पुणे-मुंबईत कर-वाढीविरोधात परवाना धारकांनी बंदही केला होता.) हे सुद्धा ड्राय डेच्या एकूण परिणामात महत्त्वाचं निरीक्षण ठरतं.

मग आता प्रश्न असा की याच उपयोग होतोय का? थोडक्यात उत्तर आहे 50-50फायद्याबद्दल बोलायचं झालं तर, त्या दिवशी रस्त्यावर उघड मद्यपान कमी होतं. मोठ्या कार्यक्रमांत गोंधळ/हुल्लडपणा कमी ठेवायला मदत होऊ शकते. इलेक्शन किंवा संवेदनशील दिवसांत सार्वजनिक वातावरण शांत ठेवण्यास हातभार.

तोट्याबद्दल सांगायचं तरलोक आधीच दारू साठवतात, त्यामुळे सेवन व्हायचं ते होतंच. काळाबाजार/अवैध विक्री वाढण्याचा धोका. बंदीमुळे मागणी कायम, पुरवठा अवैध. सरकारी महसूल एका दिवसापुरता पुढे-मागे होतो, पण एकूण चित्र फार बदलत नाही.

म्हणून “दारू पिणं कमी करणे” हा मुख्य उद्देश असेल, तर ड्राय डे फार प्रभावी ठरत नाही. पण “त्या दिवशी लॉ-ऑर्डर/डेकोरम राखणे” हा उद्देश असेल, तर किमान काही प्रमाणात फायदा होतो.

लोकांची मानसिकता: ड्राय डे म्हणजे "चॅलेंज डे"?आपल्याकडे ड्राय डेचा एक ‘देसी साईड इफेक्ट’ आहे. "बंदी आहे म्हणजे आपण काहीतरी करूनच दाखवू.” यामुळेच तज्ज्ञ म्हणतात की तात्पुरत्या बंदीपेक्षा Responsible drinking, जागरूकता आणि कडक अंमलबजावणी हे दीर्घकालीन उपाय जास्त प्रभावी ठरतात.