Airplane Fact : लांबच्या प्रवासात विमान हवेत असताना पायलट कुठे झोपतात? 99 टक्के लोकांना माहित नाही ही गोष्ट

लोकांना कुठेही लांबचा प्रवास करायचा असेल तर त्यासाठी विमान हा सर्वात चांगलापर्याय आहे. यामुळे वेळ वाचतो. त्यामुळे बहुतांश लोक विमानाने प्रवास करतात. हवाई प्रवास करताना, विमानात बसलेल्या प्रत्येक प्रवाशाचा सर्वात मोठा विश्वास असतो तो कॉकपिटमध्ये असलेल्या पायलटांवर आणि त्यांच्या जबाबदारीवर. हजारो फूट उंचीवर हे महाकाय विमान उडवणे सोपे काम नसते. अशा परिस्थितीत, जेव्हा विमान 8, 12 किंवा 15 तासांच्या लांब पल्ल्याच्या उड्डाणावर (Long Haul Flight) असते, तेव्हा एक प्रश्न मनात येतोच की लांबच्या प्रवासात पायलट इतका वेळ सलग जागे राहून विमान कसे चालवत असतील?

पायलट उड्डाणादरम्यान विश्रांती घेतात, किंवा झोपतात आणि विशेष म्हणजे, हे पूर्णपणे वैध आहे आणि आंतरराष्ट्रीय विमान वाहतूक नियमांनुसार (Aviation Rules) चालते.

पायलट नेमके कुठे झोपतात?बहुतांश लोकांना वाटते की पायलट सतत कॉकपिटमध्ये बसून नियंत्रण सांभाळतात. पण लांब पल्ल्याच्या उड्डाणांसाठी विमानांमध्ये पायलट आणि केबिन क्रूसाठी खास विश्रांती कक्ष (Rest Room) किंवा क्रू रेस्ट कंपार्टमेंट्स तयार केले असतात. हे कक्ष प्रवाशांच्या नजरेतून पूर्णपणे लपलेले असतात.

या खोल्यांमध्ये लहान बंक बेड (Bunk Beds), मंद प्रकाश व्यवस्था आणि आवाज कमी करण्याची सोय असते. यामुळे पायलट शांत आणि गाढ झोप घेऊ शकतात, जेणेकरून पुन्हा नियंत्रण सांभाळताना ते पूर्णपणे ताजेतवाने (Refreshed) असतील.

बोईंग 777, बोईंग 787 आणि एअरबस ए 350 सारख्या मोठ्या विमानांमध्ये पायलटांसाठी खास बंक बेड मॉड्यूल बनवलेले असतात. हे क्षेत्र बहुतेकदा कॉकपिटच्या मागे किंवा विमानांच्या वरच्या भागामध्ये (Upper Deck) असते. येथे एका वेळी एक किंवा दोन पायलट आरामात विश्रांती घेऊ शकतात.

ज्या विमानांमध्ये असे बंक मॉड्यूल नसतात, तिथे एअरलाइन्स फर्स्ट क्लास किंवा बिझनेस क्लासमध्ये 1-2 सीट्स पायलटांसाठी राखीव (Reserved) ठेवतात, जेणेकरून ते उड्डाणादरम्यान थोडा वेळ झोपू शकतील.

पायलटांच्या झोपण्याचे नियम काय आहेत?पायलट कधी आणि कसे झोपतात, यासाठीचे नियम अगदी स्पष्ट आहेत1. लांब पल्ल्याची उड्डाणे:या उड्डाणांवर सामान्यतः 2 किंवा 3 पायलट असतात.एक किंवा दोन पायलट कॉकपिटमध्ये नियंत्रण सांभाळतात, तर तिसरा पायलट निर्धारित वेळेसाठी विश्रांती घेण्यासाठी जातो.

2. लहान उड्डाणे आणि 'कंट्रोल्ड रेस्ट' (Controlled Rest):लहान उड्डाणांमध्ये मोठी विश्रांती सुविधा नसते, पण पायलटांना नियंत्रित झोप (Controlled Rest) घेण्याची परवानगी असते.हा 10 ते 40 मिनिटांचा एक छोटा विश्रांतीचा कालावधी असतो, जो पूर्ण प्रक्रियेनुसार कॉकपिटच्या आतच घेतला जातो.यावेळी पायलट आपली सीट थोडी मागे करून, सीट बेल्ट लावून डुलकी (Nap) घेऊ शकतो, तर दुसरा पायलट पूर्णपणे सतर्क राहून उड्डाण सांभाळतो.

'कंट्रोल्ड रेस्ट'चे कठोर नियमनियंत्रित झोपेसाठी काही अत्यंत कठोर नियम बनवले गेले आहेतएकावेळी फक्त एकच पायलट झोपू शकतो.विश्रांती सुरू करण्यापूर्वी, दोन्ही पायलटांनी त्यावर सहमती दर्शवणे आवश्यक आहे.झोपेतून उठल्यानंतर, पायलटला लगेच नियंत्रण दिले जात नाही, तर तो पूर्णपणे सतर्क (Alert) होईपर्यंत काही मिनिटे प्रतीक्षा केली जाते.विश्रांती घेणारा पायलट कॉकपिट सोडून जाऊ शकत नाही.

हे नियम पायलटचा थकवा कमी करण्यासाठी (Fatigue Reduction) आणि ते पूर्ण सतर्कतेने विमान सुरक्षितपणे लँड करू शकतील यासाठी तयार केले गेले आहेत. संशोधनानुसार, ही नियंत्रित डुलकी पायलटांची प्रतिक्रिया क्षमता (Reaction Time) आणि लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता (Focus) सुधारते.

अनेकांना हे जाणून भीती वाटू शकते की पायलट विमानात झोपतात, परंतु सत्य हेच आहे की ही संपूर्ण प्रक्रिया उड्डाणाच्या सुरक्षिततेचा एक अविभाज्य भाग आहे. चांगला आराम केलेला पायलट हा थकलेल्या पायलटापेक्षा निश्चितच अधिक सुरक्षितपणे विमान हाताळू शकतो.