अलीकडेच अमेरिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या वक्तव्यावर भारताने ठोस प्रत्युत्तर दिलं आहे.
भारतीय परराष्ट्र मंत्री एस. जयशंकर यांनी स्पष्ट केले की, जर कोणत्या देशाला भारतातून तेल खरेदी करण्यात अडचण असेल, तर त्या देशाने तेल खरेदी करू नये. भारत कोणालाही तेल खरेदीसाठी भाग पाडत नाही. जयशंकर म्हणाले, “हा खरोखरच विनोद आहे की जे देश स्वतःला प्रो-बिझनेस म्हणवतात, तेच इतरांवर व्यवसाय करण्याचे आरोप करतात.”
advertisement
भारतातून कोणते देश तेल विकत घेतात?
भारत प्रामुख्याने कच्चे तेल आयात करतो आणि रिफाइंड पेट्रोलियम प्रॉडक्ट्स (शुद्ध केलेले तेल पदार्थ) निर्यात करतो. कच्चे तेल भारतातून बाहेर पाठवले जात नाही, पण त्यावर प्रक्रिया करून तयार केलेले उत्पादने निर्यात होतात. भारतातून रिफाइंड तेल खरेदी करणाऱ्या देशांमध्ये नेदरलँड्स, सिंगापूर, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, युएई, दक्षिण आफ्रिका तसेच युरोपियन युनियनमधील बहुतेक देशांचा समावेश आहे.
ग्लोबल ट्रेड रिसर्च इनिशिएटिव्ह (GTRI) च्या अहवालानुसार, 2024 आर्थिक वर्षात भारताने युरोपियन युनियनला 19 अब्ज डॉलर्सहून अधिक मूल्याचे पेट्रोलियम प्रॉडक्ट्स निर्यात केले होते, जे पुढील आर्थिक वर्षात कमी होऊन 15 अब्ज डॉलरवर आले. याचे प्रमुख कारण म्हणजे रशियाकडून खरेदी केलेल्या कच्च्या तेलावर पश्चिम देशांनी घातलेला बंदी आदेश.
भारत कोणाकडून खरेदी करतो तेल?
भारत हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा तेल आयातदार आणि ग्राहक देश आहे. तो आपल्या गरजेपैकी सुमारे 85% कच्चे तेल आयात करतो. रशियाकडून मोठ्या प्रमाणावर तेल खरेदी ही अलीकडील गोष्ट आहे, कारण युक्रेन युद्धानंतर रशियन तेल तुलनेने स्वस्त मिळू लागले. यापूर्वी (एप्रिल 2021 ते जानेवारी 2022 दरम्यान) भारताला सर्वाधिक तेल पुरवणारा देश इराक होता, त्यानंतर सऊदी अरेबिया, युएई, अमेरिका, नायजेरिया, कुवेत, मेक्सिको, ओमान आणि मग रशिया होता.
सध्या भारत 40 देशांकडून तेल आयात करतो, ज्यात रशिया, मिडल ईस्ट देश, अमेरिका, ब्राझील, कॅनडा, गुयाना आणि सुरिनाम यांचा समावेश आहे.
भारतात तेलाचे खजिने कुठे आहेत?
भारतातील प्रमुख तेलसाठे प्रामुख्याने आसाम, गुजरात आणि महाराष्ट्र या राज्यांत आढळतात. आसाममधील डिगबोई, नाहरकटिया आणि मोरन ही क्षेत्रे देशातील सर्वात जुन्या आणि समृद्ध तेलक्षेत्रांपैकी आहेत. गुजरातमधील अंकलेश्वर आणि कच्छ प्रदेशातही मोठ्या प्रमाणात खनिज तेलाचे उत्खनन होते. तसेच, महाराष्ट्रातील मुंबई हाय हा देशातील सर्वात मोठा समुद्री तेलसाठा मानला जातो, जिथून मोठ्या प्रमाणात कच्चे तेल आणि नैसर्गिक वायू मिळतो. या साठ्यांमुळे भारताची ऊर्जा गरज भागवण्यास मोठा हातभार लागतो.
तेलाचे जागतिक खजिने कोणाकडे आहेत?
जगातील सर्वाधिक कच्च्या तेलाचा साठा व्हेनेझुएलाकडे आहे — सुमारे 303 अब्ज बॅरल (OPEC च्या आकडेवारीनुसार). त्यानंतर सऊदी अरेबिया (267 अब्ज बॅरल), इराण (209 अब्ज बॅरल), कॅनडा (163 अब्ज बॅरल) आणि इराक (145 अब्ज बॅरल) यांचा क्रम लागतो.
भारतात कुठे आहेत तेलाचे साठे?
भारतातील प्रमुख तेलसाठे प्रामुख्याने आसाम, गुजरात आणि महाराष्ट्र या राज्यांत आढळतात. आसाममधील डिगबोई, नाहरकटिया आणि मोरन ही क्षेत्रे देशातील सर्वात जुन्या आणि समृद्ध तेलक्षेत्रांपैकी आहेत. गुजरातमधील अंकलेश्वर आणि कच्छ प्रदेशातही मोठ्या प्रमाणात खनिज तेलाचे उत्खनन होते. तसेच, महाराष्ट्रातील मुंबई हाय हा देशातील सर्वात मोठा समुद्री तेलसाठा मानला जातो, जिथून मोठ्या प्रमाणात कच्चे तेल आणि नैसर्गिक वायू मिळतो. या साठ्यांमुळे भारताची ऊर्जा गरज भागवण्यास मोठा हातभार लागतो.
रिफाइंड तेलाचा वापर कुठे होतो?
हाय स्पीड डिझेल, मोटर स्पिरिट (पेट्रोल), एव्हिएशन टर्बाइन फ्युएल, नेप्था, केरोसीन इत्यादी रिफाइंड पेट्रोलियम उत्पादने रोजच्या वाहतुकीत, वीज निर्मितीत, लष्करी वाहनांमध्ये, विमानांमध्ये, रेल्वेमध्ये आणि पाणबुड्यांमध्ये वापरली जातात. काही देश आजही स्वयंपाकासाठी केरोसीनवर अवलंबून आहेत.