पावसाळ्यात बेडकं 'डराव-डराव' का करतात? वाचा त्यामागची रंजक गोष्ट!
- Published by:Arjun Nalavade
- local18
Last Updated:
पावसाळा सुरू झाला की बेडकांचा ‘डराव...डराव’ आवाज निसर्गभर घुमू लागतो. ही प्रक्रिया ‘क्रोकिंग’ म्हणून ओळखली जाते, जी प्रामुख्याने नर बेडक मादीला...
पावसाळा सुरू झाला की, शेतात, बागेत आणि तलावांच्या काठावर अचानक एक आवाज घुमायला लागतो: 'डराव...डराव'. हा आवाज असतो बेडकांचा, जे पावसात अचानक खूप सक्रिय होतात. प्रश्न असा आहे की, बेडूक पावसात इतका मोठा आवाज का करतात? ही फक्त एक सवय आहे की यामागे काही वैज्ञानिक कारण आणि पारंपरिक समजुती आहेत? चला, त्यांच्या या अनोख्या वर्तनाची संपूर्ण गोष्ट जाणून घेऊया.
खरं तर, बेडकांनी पावसात केलेला आवाज ही एक नैसर्गिक जैविक प्रक्रिया आहे, ज्याला इंग्रजीमध्ये 'क्रोकिंग' (Croaking) म्हणतात. हा आवाज मुख्यत्वे नर बेडूक करतात आणि यामागचे मुख्य कारण म्हणजे मादीला प्रजननासाठी, म्हणजेच मिलनासाठी बोलावणे. जेव्हा पाऊस पडतो, तेव्हा वातावरणात आर्द्रता वाढते आणि पाण्याचे छोटे-मोठे स्रोत तयार होतात, जे अंडी घालण्यासाठी योग्य जागा असतात. अशा परिस्थितीत, नर बेडूक आपल्या आसपासच्या मादी बेडकांना आकर्षित करण्यासाठी खास प्रकारचे आवाज काढतात.
advertisement
प्रत्येक प्रजातीच्या बेडकाचा आवाज वेगळा असतो
हे आवाज ऐकून मादी बेडूक त्या दिशेने आकर्षित होतात आणि मग दोघे मिळून प्रजननाची प्रक्रिया पूर्ण करतात. विशेष म्हणजे, प्रत्येक प्रजातीच्या बेडकाचा आवाज वेगळा असतो आणि मादी त्याच प्रजातीच्या नराचा आवाज ओळखून त्याच्याकडे जाते. म्हणूनच पावसात बेडकांचा आवाज अचानक खूप मोठा होतो, कारण तो खरं तर एक प्रकारचा प्रेम-आवाज असतो.
advertisement
आता प्रश्न पडतो की, हे वर्तन फक्त पावसातच का होते? याचे उत्तर असे आहे की, बेडकांचे शरीर फक्त ओलाव्यातच सक्रिय आणि सुरक्षित राहते. कोरड्या वातावरणात त्यांच्या शरीरातील पाणी लवकर कमी होते आणि त्यांना निर्जलीकरणाने (dehydration) मृत्यू येऊ शकतो. पण पावसात वातावरणात पुरेसा ओलावा असतो, ज्यामुळे त्यांची शरीरक्रिया चांगली चालते, त्यामुळे ते बाहेर येतात, शिकार करतात आणि प्रजननासाठी सक्रिय होतात.
advertisement
सामाजिक आणि सांस्कृतिक समजुती
बेडकांच्या या वर्तनामागे वैज्ञानिक कारणांव्यतिरिक्त सामाजिक आणि सांस्कृतिक समजुतीही आहेत. भारतात, विशेषतः ग्रामीण भागात, बेडकांचा आवाज आणि त्यांची सक्रियता चांगल्या पावसाचे आणि पिकांचे संकेत मानले जाते. अनेक ठिकाणी पावसासाठी 'बेडूक विवाह' सारख्या परंपराही केल्या जातात, ज्यात दोन बेडकांचे लग्न लावले जाते जेणेकरून इंद्रदेव प्रसन्न होऊन लवकर पाऊस पडेल.
advertisement
हे देखील खरे आहे की, बेडूक पर्यावरणाच्या आरोग्याचे संवेदनशील सूचक आहेत. जेव्हा एखाद्या भागात बेडकांची संख्या कमी होऊ लागते, तेव्हा ते जैवविविधतेत आणि पाण्याच्या स्रोतांमध्ये बिघाड झाल्याचे सूचित करते. याउलट, जेव्हा ते सक्रिय असतात आणि मोठा आवाज करतात, तेव्हा ते पर्यावरण संतुलित असल्याचे दर्शवते.
पर्यावरणात आवाज वाढतो
बेडकांच्या आवाजाशी संबंधित एका मनोरंजक तथ्याबद्दल बोलायचे झाल्यास, शास्त्रज्ञांना असे आढळून आले आहे की, त्यांचा आवाज अनेक शेकडो मीटरपर्यंत ऐकू येतो आणि हा आवाज त्यांच्या घशातील खास 'व्होकल सॅक' (Vocal Sac) मुळे घुमतो. जेव्हा नर बेडूक फुगलेल्या पिशवीतून हा आवाज काढतो, तेव्हा आजूबाजूचे संपूर्ण वातावरण त्याच्या आवाजाने भरून जाते. त्यांच्यासाठी जोडीदार शोधण्याचे हे सर्वात महत्त्वाचे साधन आहे.
advertisement
पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्हाला पावसात बेडकांचा 'डराव... डराव...' आवाज ऐकू येईल, तेव्हा तो एक अनावश्यक गोंगाट न समजता, ती एक अत्यंत महत्त्वाची नैसर्गिक प्रक्रिया आहे असे समजा. हा आवाज जीवनचक्राची, पर्यावरणाच्या संतुलनाची आणि नवीन पिढीच्या आगमनाची घोषणा आहे. बेडकांचे हे 'पाऊस-आवाहन' खरं तर एक जैविक उत्सव आहे, जो आपण आता थोड्या अधिक समजुतीने ऐकू शकतो.
advertisement
हे ही वाचा : होय, आता राहणार नाही 24 तासांचा दिवस; सर्वांना खरेदी करावी लागणार नवीन घड्याळ, शास्त्रज्ञ सांगतात...
Location :
Mumbai,Maharashtra
First Published :
July 02, 2025 4:56 PM IST
