Knowledge: विजांच्या कडकडाटासह पाऊस दुपारनंतरच का पडतो? 'अशा' गोष्टी प्रमुख कारण ठरतात
- Published by:Ramesh Patil
Last Updated:
Knowledge In Marathi: सध्या सर्वत्र अवकाळी पाऊस पडत आहे, महाराष्ट्राच्या अनेक भागात मेघगर्जनेसह पाऊस हजेरी लावत आहे. सायंकाळच्या वेळेसच हा पाऊस जोर धरतो. आज आपण विजांच्या कडकडाटासह पाऊस दुपारनंतर पडण्याची काही प्रमुख कारणे जाणून घेणार आहोत.
मुंबई : अवकाळी पाऊस म्हणजे असा पाऊस जो पावसाळ्याच्या नेहमीच्या वेळेव्यतिरिक्त इतर कोणत्याही वेळी पडतो. भारतात साधारणपणे जून ते सप्टेंबर या काळात नैऋत्य मान्सूनचा पाऊस असतो. याव्यतिरिक्त, उदाहरणार्थ, उन्हाळ्यात किंवा हिवाळ्यात पडणाऱ्या पावसाला अवकाळी पाऊस म्हणतात. सध्या उन्हाळा सुरू असून मे महिना अर्धा संपला आहे. पण, सतत अवकाळी पाऊस पडत आहे. अवकाळी पावसामुळे अनेकांचे नुकसान होण्याची शक्यता असते, शेतकऱ्यांना याचा सर्वाधिक फटका बसतो.
अवकाळी पाऊस पडण्याची काही कारणे:
वातावरणातील बदल: वातावरणात अचानक होणारे बदल, जसे की हवेच्या दाबात बदल, पश्चिमी विक्षोभ (Western Disturbances), किंवा चक्रीवादळे यामुळे अवकाळी पाऊस पडू शकतो.
समुद्राकडून येणारे बाष्पयुक्त वारे आणि थंड हवा: जेव्हा समुद्राकडून बाष्प घेऊन येणारे उष्ण वारे आणि उत्तरेकडून येणारी थंड हवा एकत्र येतात तेव्हा ढग तयार होऊन पाऊस पडू शकतो.
advertisement
स्थानिक भौगोलिक परिस्थिती: एखाद्या भागाची भौगोलिक रचना देखील अवकाळी पावसासाठी कारणीभूत ठरू शकते.
जागतिक हवामान बदल: काही हवामान तज्ज्ञांच्या मते एल निनो (El Nino) आणि ला निना (La Nina) यांसारख्या जागतिक हवामान बदलांच्या स्थितीमुळे देखील अवकाळी पावसावर परिणाम होऊ शकतो.
उष्णता आणि बाष्पीभवन: उन्हाळ्यात तापमान वाढल्यामुळे मोठ्या प्रमाणात बाष्पीभवन होते आणि त्यामुळे ढग तयार होऊन पाऊस पडू शकतो. अवकाळी पावसामुळे शेती आणि इतर क्षेत्रांवर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
advertisement
विजांच्या कडकडाटासह पाऊस दुपारनंतर पडण्याची काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे:
सूर्यप्रकाशामुळे जमिनीचे तापमान वाढणे: दिवसभर सूर्यप्रकाशामुळे जमीन तापते आणि तिच्याजवळची हवा गरम होते. गरम हवा हलकी असल्याने ती वरच्या दिशेने वाहू लागते.
हवेतील आर्द्रता: दुपारपर्यंत हवेतील बाष्पाचे प्रमाण वाढलेले असते. जमिनीवरून आणि जलाशयांवरून पाण्याची वाफ हवेत मिसळते.
उष्ण आणि दमट हवेचा वरच्या दिशेने प्रवास: गरम आणि दमट हवा वरच्या दिशेने थंड हवेच्या संपर्कात येते. थंड हवामानामुळे या हवेतील पाण्याची वाफ सांद्र होते आणि ढग तयार होतात.
advertisement
ढगांची वाढ आणि विद्युतीकरण: हे ढग जसजसे मोठे होत जातात, तसतसे त्यांच्यात बर्फाचे कण आणि पाण्याच्या थेंबांची टक्कर होते. या टक्करांमुळे ढगांमध्ये स्थिर विद्युत प्रभार (static electric charge) जमा होतो.
विद्युत प्रभाराचे उत्सर्जन (Lightning Discharge): जेव्हा ढगांमधील विद्युत प्रभार खूप जास्त होतो, तेव्हा तो जमिनीकडील किंवा दुसऱ्या ढगाकडील विरुद्ध प्रभाराला आकर्षित करतो आणि विजेचा कडकडाट होतो.
advertisement
थंड हवेचा खालील दिशेने प्रवास (Downdraft): ढगांमध्ये तयार झालेले जड पाणी आणि बर्फाचे कण खाली पडू लागतात आणि आपल्यासोबत थंड हवा घेऊन येतात. यामुळे पावसाला सुरुवात होते.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, दुपारपर्यंत सूर्यप्रकाशामुळे वातावरण अस्थिर होते, गरम आणि दमट हवा वर चढते, ढग तयार होतात आणि त्यांच्यातील विद्युत प्रभारामुळे विजांचा कडकडाट आणि पाऊस सुरू होतो. सकाळच्या वेळी वातावरण तुलनेने स्थिर आणि थंड असल्यामुळे विजांच्या कडकडाटासह पाऊस पडण्याची शक्यता कमी असते. पण कधी-कधी सकाळच्या वेळससुद्धा आभाळ गडगडण्याचा आवाज येऊ शकतो.
Location :
Mumbai,Maharashtra
First Published :
May 18, 2025 5:36 PM IST
मराठी बातम्या/देश/
Knowledge: विजांच्या कडकडाटासह पाऊस दुपारनंतरच का पडतो? 'अशा' गोष्टी प्रमुख कारण ठरतात
