Turmeric Polishing: सांगलीची GI मानांकित हळद बनते कशी? पॉलिश अन् प्रतवारीची प्रक्रिया

जीआय मानांकन मिळालेल्या सांगलीच्या हळदीला आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत देखील मोठी मागणी आहे. हळद पिकातून जिल्ह्यामध्ये कोट्यावधीची उलाढाल होते. हळदीची काढणी केल्यानंतर विक्रीपूर्वी हळदीवर काही प्रक्रिया केल्या जातात. याबाबत हळद संशोधन केंद्र कसबे डिग्रज येथील कृषी सहाय्यक प्रतापसिंह मोहिते-पाटील यांच्याकडून जाणून घेऊ.

शिजवलेली हळद आधी 10 ते 12 दिवस उन्हामध्ये वाळवावी. सुकवायला टाकलेल्या हळकुंडापैकी वाळलेले हळकुंड निवडावी. ही हळकुंड लोखंडी टॅंक मध्ये टाकून त्यात 5 ते 7 अणूकुचीदार दगड घर्षणासाठी टाकले जातात.

हळद शिजवताना हळदीवर मातीचा थर बसलेला असतो. त्यामुळे ती काळपट दिसते किंवा चिरते. हा वरचा मातीचा थर पॉलिश केल्यानंतर हळदीला चकाकी येते. यासाठी आधुनिक लोखंडी टॅंक वापरतात. टँक मध्ये हळद भरून त्याला गोलाकार फिरवले जाते. हळद पॉलिश करण्याच्या सुधारित यंत्राला तीन प्रकारचे चाळे आहेत.

या चाळ्यांमधून एक दोन व तीन नंबरची हळकुंड वेगळी करून मिळतात. ही प्रकीया झाल्यावर हळकुंड पोत्यात भरून त्याचे वजन केले जाते. यानंतर हळद विक्रीसाठी तयार होते. बाजारात हळद प्रतवारी करण्यासाठी विविध यंत्र उपलब्ध आहेत. सोरेगड्ढे व शिजवलेले गड्ढे हे वेगवेगळ्या ठिकाणी पॅक करावेत.

हळदीची विक्री उघड लिलाव पद्धतीने होत असल्याने प्रत्यक्षात मालाचा दर्जा, जाडी, लांबी, चकाकी, आकर्षकपणा या बाबी पाहिल्या जातात. त्यानुसार प्रतवारी करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हळद पॉलिश केल्यानंतर हळकुंडाची किमान चार प्रकारांमध्ये प्रतवारी करावी. जाड, लांब हळकुंडे (3 ते 5 सें.मी. लांबी), मध्यम जाड हळकुंडे (2 ते 3 सें.मी. लांबी), लहान आकाराची हळकुंडे (2 सें.मी. पेक्षा कमी लांबी) लहान माती आणि खडेविरहित कणी.

पॉलिश केलेली हळद माती किंवा सूर्यप्रकाशाच्या संपर्कात ठेवू नये. हळदीची चकाकी कायम राहिल्यास उत्तम बाजार भाव मिळण्यास मदत होते. तसेच शिजवून वाळवलेली हळद विक्रीसाठी मार्केटला आणण्यापूर्वी दोन-चार दिवस आधी पॉलिश करावी. फार आधी पॉलिश केलेल्या हळदीची चकाकी कमी होते.

सध्या हळदीला चांगला भाव मिळत असून अनेक भागात हळदीला पॉलिश करण्याची प्रक्रीया सुरु आहे. चांगल्या बाजारभावासाठी हळकुंडाची जाडी, लांबी, चकाकी पाहिली जाते. शिजवलेली हळद 10 ते 12 दिवस उन्हात वाळवल्यानंतही तिची प्रतवारी, पॉलिशिंग करणे अत्यंत गरजेचे असते. (प्रीती निकम, प्रतिनिधी)