तुमच्या जमिनीच्या 7/12 उताऱ्यावर या खुणा असल्यास दुर्लक्ष करू नका! अन्यथा येणार अडचणी

मुंबई : सातबारा उताऱ्यावरील खुणा म्हणजे जमिनीची ओळखपत्रच मानली जाते. जमिनीचे मालकी हक्क, लागवड, हक्कांतरण, कर्ज, सरकारी बोजे आणि कायदेशीर स्थिती या सर्वाचा तपशील सातबाऱ्यावरच्या खुणांमधून पूर्णतः स्पष्ट दिसतो. त्यामुळे जमीन खरेदी, विक्री, वाटणी किंवा वारसाहक्काची प्रक्रिया करताना या खुणा योग्यरीत्या समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. अलीकडच्या काळात सातबाऱ्यावरील खुणांचे अर्थ कळत नसल्याने अनेक जमीन व्यवहारांमध्ये गोंधळ, गैरसमज आणि अडचणी निर्माण होताना दिसतात.

advertisement

खुणांचा अर्थ काय?

सातबाऱ्यावर काही मुख्य खुणा मालकी हक्काशी संबंधित असतात. H ही मूलभूत खूण जमिनीचा मालक कोण आहे हे सांगते. मालक बदलला किंवा पहिला व्यवहार नोंदवला गेला तर ती नोंद H1 म्हणून दिसते. पुढील मालकी बदल किंवा फेरफार नोंदी H2, H3 अशा क्रमाने नोंदवल्या जातात. वारसाहक्क, वाटणी किंवा विक्री यांसारखे बदल या खुणांमधून ओळखता येतात. त्यामुळे जमीन legally clear आहे का हे तपासतांना या H-श्रेणीतील खुणा अत्यंत महत्त्वाच्या ठरतात.

काही जमिनींवर NH (Non-Heritable) अशी विशेष खूण दिसते. याचा अर्थ ही जमीन वारसाहक्काने पुढे हस्तांतरित करता येत नाही. अशा जमिनी बहुतेकदा वनविभागाशी संबंधित किंवा सरकारी अधिसूचना असलेल्या असतात. त्यामुळे NH असलेल्या जमिनीचा खरेदी-विक्री व्यवहार अत्यंत काळजीपूर्वक आणि तज्ज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली करावा लागतो. तसेच सातबाऱ्यावर P ही खूण दिसल्यास त्या जमिनीवर ‘पिक’ किंवा ‘पिका’ हक्क नाही असे समजते. ही जमीन विशिष्ट कायद्याअंतर्गत संरक्षित असते, ज्यामुळे तिच्या विक्रीसाठी शासकीय परवानगी आवश्यक असते.

मालकी हक्काशी संबंधित आणखी एक महत्त्वाची खूण म्हणजे PR (Purchase Register). याचा अर्थ जमीन खरेदीद्वारे मिळालेली आहे आणि तिची मालकी अधिकृत नोंदीत नोंदवली गेली आहे. जमीन clear title आहे का हे तपासताना PR नोंद महत्त्वाची मानली जाते.

याशिवाय सातबाऱ्यावर जमिनीच्या स्वरूपाच्या खुणाही आढळतात. K – खेती म्हणजे लागवडीयोग्य जमीन, N – नॉन-अग्रिकल्चरल म्हणजे शहरी, व्यापारी किंवा औद्योगिक वापरासाठी राखीव जमीन, F – Forest म्हणजे वनजमीन. तसेच SC/ST, VJNT, OBC अशा सामाजिक गटांना दिलेल्या आरक्षित जमिनींसाठीही स्वतंत्र खुणा असतात. काही उताऱ्यांवर ZP/GP म्हणजे जिल्हा परिषद किंवा ग्रामपंचायतीकडून मालकी दाखवणाऱ्या खुणा असतात.

कोणत्या खुणा तपासाव्यात?

सातबाऱ्यातील “विवरण 2” हा भाग सर्वात महत्त्वाचा मानला जातो. येथे फेरफार क्रमांक, तारीख आणि कारण नमूद केलेले असते. जर R, D, NH अशा खुणा दिसत असतील तर जमीन व्यवहार करण्यापूर्वी ताबडतोब चौकशी करणे आवश्यक आहे. यामुळे भविष्यातील कायदेशीर अडचणी टाळता येतात.

तसेच H1, NH, PR किंवा इतर फेरफार असलेल्या जमिनी खरेदी करताना तलाठी किंवा पटवारीकडून सातबारा व आठ-अ उताऱ्याच्या फेरफार नोंदी तपासाव्या. तसेच कायदेविषयक तज्ज्ञांचा सल्ला घेतल्यास कोणत्याही प्रकारच्या जोखमीपासून बचाव होतो. अशा प्रकारे सातबाऱ्यावरील खुणा समजून घेतल्यास जमीन व्यवहार सुरक्षित आणि कायदेशीर मार्गाने पूर्ण करता येतात.