TRENDING:
मुंबई : अनेक शेतकरी आजही असा समज करून घेतात की शेतात जितका अधिक युरिया टाकला, तितके पीक चांगले येते. मात्र अति प्रमाणात युरिया आणि रासायनिक खतांचा वापर केल्यामुळे उत्पादन वाढण्याऐवजी पिकांचे नुकसानच अधिक होत आहे. गहू, तांदूळ, मका यांसारख्या प्रमुख पिकांमध्ये कीड, रोग आणि पिकांची आडवी वाढ याचे प्रमाण वाढत असून शेतकऱ्यांचा खर्चही अनावश्यकरीत्या वाढतो आहे. या गंभीर समस्येवर सोपा, स्वस्त आणि अचूक उपाय म्हणून कृषी शास्त्रज्ञांनी “कस्टमाइज्ड लीफ कलर चार्ट” म्हणजेच CLCC हे तंत्रज्ञान विकसित केले आहे.
advertisement
फक्त 50 ते 60 रुपयांत उपलब्ध असलेला हा छोटासा चार्ट शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांना नेमकी कधी आणि किती युरियाची गरज आहे, हे अचूकपणे सांगतो. अंदाजाने किंवा शेजाऱ्याला पाहून खत टाकण्याऐवजी वैज्ञानिक पद्धतीने निर्णय घेता यावा, हा या तंत्रज्ञानाचा मुख्य उद्देश आहे.
नवीन पर्याय काय?
CLCC हे तंत्र अगदी शरीराचे तापमान तपासण्याइतके सोपे आहे. पिकांच्या पानांचा रंग त्यांच्या पोषण स्थितीची माहिती देतो, या तत्त्वावर हा चार्ट आधारित आहे. CLCC ही एक प्लास्टिकची पट्टी असून त्यावर हलक्या पिवळसर हिरव्या रंगापासून ते गडद हिरव्या रंगापर्यंत सहा वेगवेगळे रंग दाखवलेले असतात. जर पिकाची पाने गडद हिरवी दिसत असतील, तर त्या पिकामध्ये नायट्रोजन पुरेसे आहे, म्हणजेच युरिया देण्याची गरज नाही. मात्र पाने फिकट हिरवी किंवा पिवळसर दिसत असतील, तर पिकाला नायट्रोजनची कमतरता आहे आणि युरिया देणे आवश्यक आहे.
भारतीय कृषी संशोधन संस्था, पुसा येथील तज्ज्ञ डॉ. राजीव कुमार सिंग यांच्या मते, गव्हाच्या पिकासाठी युरियाचा वापर ठराविक टप्प्यांवर आणि योग्य प्रमाणात करणे अत्यंत गरजेचे आहे. पेरणीच्या वेळी सामान्य गव्हासाठी प्रति एकर सुमारे 40 किलो युरिया द्यावा, तर उशिरा पेरणी झालेल्या गव्हासाठी 25 किलो युरिया पुरेसा ठरतो. दुसऱ्या सिंचनानंतर CLCC चा वापर करून पुढील युरिया किती द्यायचा हे ठरवावे.
यासाठी शेतातील 10 निरोगी रोपे निवडून त्यांच्या पानांचा रंग चार्टशी तुलना करावा. जर रंग चार्टवरील 5 किंवा 6 क्रमांकाच्या गडद हिरव्या पट्टीसारखा असेल, तर फक्त 15 किलो युरिया पुरेसा ठरतो. रंग 4 ते 4.5 दरम्यान असल्यास 40 किलो युरिया द्यावा. मात्र रंग 4 पेक्षा फिकट असल्यास प्रति एकर सुमारे 55 किलो युरियाची गरज भासू शकते. ही तपासणी दर 10 दिवसांनी केल्यास अधिक अचूक परिणाम मिळतात.
कोणत्या गोष्टी लक्षात ठेवाव्यात?
चार्ट वापरताना काही गोष्टी लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे. सकाळी 8 ते 10 किंवा दुपारी 2 ते 4 या वेळेतच पानांचा रंग तपासावा. तेज उन्हात रंग चुकीचा भासू शकतो, त्यामुळे पानावर स्वतःची सावली पडेल याची काळजी घ्यावी. तपासले जाणारे पान रोगट किंवा डागयुक्त नसावे. शेतात पाणी साचलेले असेल, तर युरिया देणे टाळावे.
CLCC तंत्रज्ञानाचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे खर्चात होणारी बचत. या चार्टच्या वापरामुळे प्रति एकर 20 ते 30 किलो युरियाची बचत होऊ शकते. कमी युरिया वापरल्याने कीड आणि रोगांचा प्रादुर्भाव कमी होतो, मातीचे आरोग्य सुधारते आणि भूजल प्रदूषणालाही आळा बसतो. थोडक्यात, 50-60 रुपयांचा हा साधा चार्ट शेतकऱ्यांचे हजारो रुपये वाचवू शकतो आणि शाश्वत शेतीकडे नेणारा महत्त्वाचा मार्ग ठरू शकतो.