Myanmar Earthquake: तेव्हा पृथ्वी १० मिनिटे हादरली, जगाच्या इतिहासातील महाभूकंप; कोणत्या भूकंपाने किती नुकसान होते?

इतिहासातील सर्वात मोठा भूकंप: चिली 1960

1960 साली चिलीच्या वाल्दीविया येथे 9.5 तीव्रतेचा भूकंप झाला होता. हा भूकंप जवळपास 10 मिनिटे चालला आणि त्याने त्सुनामी लाटा निर्माण केल्या. वाल्दीविया हा चिलीतील समुद्रकिनारी असलेला भाग होता आणि हा भूकंप इतका तीव्र होता की आजही त्यावर विश्वास बसत नाही. या भूकंपाला “ग्रेट चिलियन भूकंप” असे नाव देण्यात आले आहे.

advertisement

10 मिनिटांचा विनाशकारी हादरा

वेगवेगळ्या अभ्यासांनुसार, या भूकंपाची तीव्रता 9.4 ते 9.6 दरम्यान होती. हा भूकंप 22 मे 1960 रोजी दुपारी 3:11 वाजता झाला. सामान्यतः भूकंप काही सेकंद ते एक-दोन मिनिटे टिकतो. मात्र  या भूकंपाने तब्बल 10 मिनिटे संपूर्ण शहर हादरवून सोडले. या भूकंपानंतर निर्माण झालेल्या त्सुनामीच्या लाटांनी हवाई, जपान, फिलीपिन्स, न्यूझीलंड आणि ऑस्ट्रेलिया यांसारख्या देशांनाही तडाखा दिला.

भूकंप येण्याआधी आकाशात दिसतात Earthquake Lights,शास्त्रज्ञही हैराण

6000 हून अधिक मृत्यू 

वाल्दीविया शहराची लोकसंख्या कमी असल्यामुळे मृत्यूची संख्या तुलनेत कमी राहिली. तरीही  या भूकंपामुळे 1000 ते 6000 लोकांचा मृत्यू झाला. विविध स्रोतांनुसार मृतांचा आकडा वेगवेगळा आहे. परंतु भूकंपाने अपरिमित हानी केली. ज्याची भरपाई करणे अशक्य होते.

10 तीव्रतेचा भूकंप शक्य आहे का?

शास्त्रज्ञांच्या मते, पृथ्वीवर 10 तीव्रतेचा भूकंप येणे अशक्य आहे. याचे कारण म्हणजे पृथ्वीच्या आत असलेल्या फॉल्ट लाइन्स (Fault Lines). जितकी मोठी फॉल्ट लाइन, तितका मोठा भूकंप. 1960 च्या चिली भूकंपाची फॉल्ट लाइन 1000 मैल लांब होती. परंतु पृथ्वीच्या रचनेनुसार 10 तीव्रतेचा भूकंप होण्याची शक्यता अत्यंत कमी आहे.

भूकंप का येतो?

आपली पृथ्वी चार स्तरांमध्ये विभागलेली आहे: इनर कोर, आउटर कोर, मॅन्टल आणि क्रस्ट. क्रस्ट आणि मॅन्टलचा वरचा भाग लिथोस्फिअर म्हणून ओळखला जातो. हा भाग टेक्टोनिक प्लेट्समध्ये विभागलेला असतो. या प्लेट्स नेहमी हलत असतात. परंतु जेव्हा त्या जास्त प्रमाणात हलतात, तेव्हा भूकंप निर्माण होतो.

भूकंपाच्या तीव्रतेचे वर्गीकरण:

प्राण्यांना भूकंपाची जाणीव होते का?

इतिहासात असे नोंदवले गेले आहे की 373 ई.स.पू. ग्रीसमध्ये आलेल्या भूकंपापूर्वी उंदीर, साप आणि कीटक आपली घरटी सोडून सुरक्षित ठिकाणी गेले होते. काही वैज्ञानिकांच्या मते, प्राण्यांच्या संवेदनशील इंद्रियांमुळे त्यांना भूकंपाची जाणीव आधीच होते. चीन आणि जपानमध्ये यावर संशोधनही झाले आहे.

भूकंपाचे अंदाज लावता येतात का?

आजच्या घडीला कोणत्याही वैज्ञानिक संस्थेकडे भूकंप येण्याआधी त्याचा अचूक अंदाज लावण्याची क्षमता नाही. अमेरिकेच्या USGS (United States Geological Survey) संस्थेने स्पष्ट केले आहे की भूकंप कधी आणि कोठे येईल हे अचूक सांगता येत नाही. काही संशोधकांनी अंदाज वर्तवण्याचा प्रयत्न केला असला तरी त्यांचे अंदाज बहुतेक वेळा चुकीचे ठरले आहेत.

भूकंप आणि हवामानाचा संबंध आहे का?

प्राचीन काळात ग्रीक तत्त्वज्ञ अरिस्टोटल यांनी असा दावा केला होता की भूकंपाचे कारण वाऱ्याचा दाब असतो. मात्र आधुनिक वैज्ञानिक संशोधनानुसार हवामानाचा आणि भूकंपाचा काहीही संबंध नाही. पृथ्वीतील टेक्टोनिक प्लेट्सच्या हालचालीमुळे भूकंप होतो आणि त्याचा हवामानाशी कोणताही संबंध नाही.

निसर्गाच्या कोपापासून बचाव कसा करावा?

भूकंपाच्या वेळी सुरक्षित राहण्यासाठी खालील उपाय करा:

1. भूकंप सुरू होताच सुरक्षित ठिकाणी जा, जसे की टेबलखाली लपणे किंवा भिंतीच्या कोपऱ्यात उभे राहणे.
2. भूकंपाच्या वेळी जिना किंवा लिफ्टचा वापर करू नका.
3. घरातील विजेचे आणि गॅसचे कनेक्शन बंद करा.
4. मोकळ्या जागेत असाल तर झाडे, खांब, किंवा इमारतींपासून दूर राहा.
5. भूकंपानंतर त्वरित मदतकार्याच्या दिशेने जा आणि अफवांवर विश्वास ठेवू नका.

निसर्गाच्या शक्तीसमोर माणूस हतबल!

भूकंप हा निसर्गाच्या शक्तीपैकी एक आहे. ज्याला रोखणे अशक्य आहे. मात्र  वैज्ञानिक संशोधनामुळे भविष्यात त्याचा अचूक अंदाज घेता येईल अशी आशा आहे. 1960 मध्ये झालेल्या चिलीच्या महाभूकंपाने आपल्याला निसर्गाच्या या प्रचंड शक्तीची आठवण करून दिली. म्हणूनच, आपण नेहमी सजग राहायला हवे आणि भूकंपासारख्या नैसर्गिक आपत्तींसाठी तयार असले पाहिजे.