तक्रार करायला गेल्यानंतर पोलीस नेमकी कोणत्या प्रकारची तक्रार लिहून घेतात हे तुम्हाला माहिती असायला हवं. एफआयआर (FIR) आणि पोलीस तक्रार, NC यात काय फरक आहे? तुम्ही काय आणि केव्हा दाखल करायला हवे? हे सोप्या भाषेत समजून घ्या.
एफआयआर (FIR) म्हणजे काय?
एफआयआर (FIR) म्हणजेच 'पहिला माहिती अहवाल' हा एक औपचारिक दस्तऐवज आहे जो दखलपात्र गुन्ह्याची नोंद झाल्यावर पोलीस तयार करतात. दखलपात्र गुन्हा म्हणजे असा गुन्हा जिथे पोलिसांना गुन्हा दाखल करण्याचा, तात्काळ तपास करण्याचा आणि मॅजिस्ट्रेटच्या पूर्वपरवानगीशिवाय आरोपीला अटक करण्याचा अधिकार असतो. यात खून, बलात्कार, अपहरण, चोरी, हुंडाबळी, ॲसिड हल्ला यांसारख्या गंभीर गुन्ह्यांचा समावेश होतो.
advertisement
एकदा एफआयआर दाखल झाल्यावर फौजदारी न्यायप्रणाली सुरू होते. पोलिसांना तपास सुरू करणे बंधनकारक असते. तो एक सार्वजनिक रेकॉर्ड बनतो आणि केसला एक विशिष्ट एफआयआर क्रमांक मिळतो. फौजदारी प्रक्रिया संहिता (CrPC) च्या कलम १५४ नुसार, गुन्हा दखलपात्र असल्यास एफआयआर दाखल करण्याचा तुम्हाला कायदेशीर अधिकार आहे. जर पोलिसांनी एफआयआर दाखल करण्यास नकार दिला, तर तुम्ही पोलीस अधीक्षक (SP) किंवा आयुक्तांना थेट भेटू शकता. दंडाधिकाऱ्यांकडे लेखी तक्रार दाखल करू शकता, जे पोलिसांना एफआयआर नोंदवण्याचे निर्देश देऊ शकतात.
NC म्हणजे नेमकं काय?
एनसी म्हणजे नॉन-कॉग्निझेबल गुन्हा. ज्यामध्ये पोलीस अधिकारी वॉरंट किंवा मॅजिस्ट्रेटच्या परवानगीशिवाय त्या व्यक्तीला अटक करू शकत नाही. तक्रार दाखल करुन घेतली जाते, पण तात्काळ अटक होत नाही, त्यासाठी परवानगी घ्यावी लागते. सार्वजनिक उपद्रव, किरकोळ मारहाण किंवा भांडण, धमकी देणं असे प्रकार यामध्ये येतात. अज्ञात व्यक्तीविरोधात गुन्हा दाखल केला जातो. गुन्ह्याची तीव्रता यामध्ये कमी असते. एनसी तक्रारीचे औपचारिक रेकॉर्ड म्हणून काम करतं. नंतर गरज पडल्यास त्याचा वापर करता येतो.
पोलीस तक्रार म्हणजे काय?
पोलीस तक्रार म्हणजे कोणत्याही मुद्द्याबद्दल पोलिसांना दिलेली एक सामान्य लेखी किंवा तोंडी माहिती, जो आपोआप दखलपात्र गुन्हा ठरत नाही.हे मुख्यतः अदखलपात्र गुन्ह्यांसाठी असते. शिवीगाळ, सार्वजनिक त्रास, साधी फसवणूक (मोठी रक्कम किंवा बनावट कागदपत्रे नसलेल्या), बदनामी, अतिक्रमण, छोटी भांडणे अशा प्रकरणांमध्ये पोलिसांना मॅजिस्ट्रेटच्या परवानगीशिवाय तपास किंवा अटक करण्याचा अधिकार नसतो. ते तुम्हाला सहसा लेखी तक्रार देण्यास सांगतात, जी एका दैनंदिन नोंदवहीत एनसीआर (NCR) म्हणजेच अदखलपात्र गुन्हा अहवाल म्हणून नोंदवली जाते. या तक्रारीमुळे तात्काळ कारवाई होत नाही, परंतु भविष्यात परिस्थिती अधिक गंभीर झाल्यास तो एक महत्त्वाचा कागदोपत्री पुरावा ठरतो.
तुम्ही काय करायला हवे?
जर गुन्हा गंभीर असेल (बलात्कार, शारीरिक हल्ला, चोरी, अपहरण), तर एफआयआर दाखल करण्याची मागणी करा. नकार मिळाल्यास, लेखी नकार मिळवून वरिष्ठ अधिकाऱ्यांकडे तक्रार करा.जर प्रकरण किरकोळ असेल (नुसती शिवीगाळ, शांततेचा भंग), तर लेखी तक्रार द्या. त्यात विशिष्ट तारीख, वेळ आणि साक्षीदारांचा उल्लेख करा आणि एक पोचपावतीची प्रत नक्की घ्या.
जर भविष्यात हे प्रकरण अधिक गंभीर झाले, तर तुमची ही तक्रारच तुमचा पहिला कायदेशीर पुरावा बनेल.
कायदेशीर शब्दांमुळे किंवा पोलिसांच्या टाळाटाळीमुळे गोंधळून जाऊ नका. गंभीर प्रकरणांमध्ये एफआयआर न्यायासाठी एक महत्त्वाचे साधन आहे, तर किरकोळ वादांमध्ये तक्रार हे एक मौल्यवान पहिले पाऊल आहे.
योग्य मार्ग कोणता आहे हे जाणून घ्या, तुम्ही दाखल केलेल्या प्रत्येक दस्तऐवजाची प्रत तुमच्याकडे ठेवा आणि गरज पडल्यास पोलिसांना आठवण करून द्या की तुम्हाला फौजदारी प्रक्रिया संहिता कलम १५४ काय म्हणते हे माहित आहे. ही प्रक्रिया जटिल आहे, पण स्पष्टता हीच खरी ताकद आहे.