GK : दुबईत एकही नदी नाही, मग पिण्याचे पाणी कुठून येते? या देशाकडे जगाला आश्चर्यचकित करणारे उपाय

दुबई हे नाव ऐकताच आपल्या डोळ्यासमोर उभे राहते ते उंचच उंच इमारती, आलिशान जीवनशैली, वाळवंटात वसलेले भव्य शहर आणि आधुनिकतेचा कळस. संयुक्त अरब अमिराती (UAE) मधील हे शहर आपल्या नयनरम्य पर्यटन स्थळांसाठी आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीसाठी जगभरात ओळखले जाते. मात्र, या सर्व वैभवामागे एक मूलभूत प्रश्न दडलेला आहे, जो अनेकांना गोंधळात पाडतो.

दुबईसारख्या वाळवंटी प्रदेशात, जिथे एकही नैसर्गिक नदी नाही आणि पाऊसही खूप कमी पडतो, मग तिथे पिण्याचे पाणी (Drinking Water) कुठून येते? आता आपण तर शाळेत शिकलो की पाऊस पडतो म्हणून नद्या आणि तलावं भरातात, ज्यामुळे आपल्याला पिण्याचं पाणी मिळतं. पण दुबईमध्ये ना नदी आहे ना पाऊस पडतो. तिथे पिण्याचं पाणी कुठून मिळतं असा कधी तुम्हाला प्रश्न पडलाय का?

हा प्रश्न केवळ सामान्य ज्ञानाचा भाग नाही, तर तो मानवी जिद्द, तंत्रज्ञान आणि नैसर्गिक संसाधनांच्या व्यवस्थापनाचे एक उत्तम उदाहरण आहे.

दुबईला पिण्याच्या पाण्याची समस्या भेडसावते हे खरे असले तरी, त्यांनी यावर मात करण्यासाठी अनेक आधुनिक आणि प्रभावी उपाय शोधले आहेत. त्यांच्या पाणीपुरवठ्याचे मुख्य स्त्रोत खालीलप्रमाणे आहेत:

1. डिसेलिनेशन प्लांट (Desalination Plants) – समुद्राच्या पाण्याची गोड्या पाण्यात रूपांतरण:दुबईच्या पिण्याच्या पाण्याचा सर्वात मोठा आणि महत्त्वाचा स्त्रोत म्हणजे समुद्राच्या पाण्याचे शुद्धीकरण (Desalination) करणे. दुबई पर्शियन गल्फच्या (Persian Gulf) किनाऱ्यावर वसलेले असल्यामुळे त्यांच्याकडे समुद्राचे पाणी मुबलक प्रमाणात उपलब्ध आहे.

प्रक्रिया: मोठ्या आणि अत्याधुनिक डिसेलिनेशन प्लांट्समध्ये समुद्राचे खारे पाणी उच्च दाबाने पातळ पडद्यांमधून (Membranes) पाठवले जाते, ज्याला रिव्हर्स ऑस्मोसिस (Reverse Osmosis) म्हणतात. या प्रक्रियेत, समुद्रातील मीठ आणि इतर अशुद्धी वेगळ्या होतात आणि पिण्यायोग्य गोडे पाणी मिळते.ही प्रक्रिया खूप ऊर्जा-केंद्रित (Energy-intensive) असते, त्यामुळे दुबई यासाठी मोठ्या प्रमाणावर नैसर्गिक वायू आणि काही प्रमाणात सौर ऊर्जेचा वापर करते.

2. भूजल (Groundwater) मर्यादित पण महत्त्वाचा स्त्रोत:पूर्वीच्या काळी भूजल हे दुबईतील पाण्याचा मुख्य स्त्रोत होता. आजही काही प्रमाणात शेती आणि इतर कामांसाठी भूजलाचा वापर केला जातो. मात्र, वाळवंटी प्रदेशामुळे आणि कमी पावसामुळे भूजलाचा साठा अत्यंत मर्यादित आहे आणि तो वेगाने संपत चालला आहे. त्यामुळे, पिण्याच्या पाण्यासाठी यावर जास्त अवलंबून राहणे शक्य नाही.

3. सांडपाणी प्रक्रिया आणि पुनर्वापर (Wastewater Treatment and Reuse):दुबई सांडपाण्यावर प्रक्रिया करून त्याचा पुनर्वापर करते. हे पाणी थेट पिण्यासाठी वापरले जात नसले तरी, त्याचा उपयोग सिंचनासाठी (Irrigation), बागांना पाणी देण्यासाठी आणि औद्योगिक कारणांसाठी केला जातो. यामुळे पिण्यायोग्य पाण्याची बचत होते. दुबई अत्याधुनिक तंत्रज्ञान वापरत आहे, जेणेकरून पाण्याची प्रत्येक थेंब कार्यक्षमतेने वापरला जाईल.

4. क्लाउड सीडिंग (Cloud Seeding) - कृत्रिम पाऊस:दुबई आणि UAE मध्ये गेल्या काही वर्षांपासून क्लाउड सीडिंग तंत्रज्ञानाचा वापर करून कृत्रिम पाऊस पाडण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. विमानातून ढगांमध्ये विशिष्ट रसायने (उदा. सिल्व्हर आयोडाईड) फवारून पावसाचे प्रमाण वाढवण्याचा प्रयत्न केला जातो.हा उपाय अजूनही प्रायोगिक टप्प्यात असला तरी, भविष्यात तो पाण्याच्या गरजेवर मात करण्यासाठी एक महत्त्वाचा घटक ठरू शकतो.

दुबईसारख्या नैसर्गिकरित्या पाणी कमी असलेल्या देशाने तंत्रज्ञान आणि दूरदृष्टीच्या बळावर जलसुरक्षेची समस्या कशी सोडवली, हे खरोखरच कौतुकास्पद आहे. हे दाखवून देते की, योग्य नियोजन आणि तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास कोणत्याही नैसर्गिक मर्यादांवर मात करता येते.