ही कथा प्रामुख्याने हरिवंश पुराण (महाभारतातील उपपुराण) आणि महाभारतातील अनुशासन पर्व आणि अश्वमेध पर्वात येते. कृष्णाच्या मुलाचं नाव सांब होतं. दुर्योधनाच्या मुलीचं नाव लक्ष्मणा होतं. सांब हा कृष्ण आणि त्याची पत्नी जामवंती यांचा मुलगा होता. तो धाडसी, गर्विष्ठ आणि हट्टी मानला जात असे. तो दुर्योधनाची मुलगी लक्ष्मणाच्या प्रेमात पडला.
Mahabharat : वाईट होता दुर्योधन, तरी त्याच्या मृत्यूनंतर देवतांनी त्याच्यावर उधळली होती फुलं, पण का?
advertisement
हरिवंश पुराणात (पर्व 2, अध्याय 99) असं म्हटलं आहे की सांब द्वारकाहून हस्तिनापूरला आला होता. तिथंच त्याने लक्ष्मणाला पहिल्यांदा पाहिलं. तो तिच्यावर मोहित झाला. तिच्या सौंदर्याची आणि गुणांची प्रशंसा करत त्याने ठरवलं की, 'जरी लग्न शक्य नसेल तरी मी लक्ष्मणाला पळवून नेईन.' लक्ष्मणाचंही त्याच्यावर प्रेम होते. दुर्योधनाची पत्नी भानुमतीला हे माहित होतं. तिलाही हे लग्न व्हावं अशी इच्छा होती पण तिने हे कधीही व्यक्त केलं नाही. भानुमती स्वतः कृष्णाची भक्त होती.
असं म्हटलं जातं की कौरवांना हे कळलं. पण कृष्ण पांडवांच्या जवळ असल्याने त्यांना त्यांच्या मुलीचे त्यांच्या मुलाशी लग्न करणं आवडलं नाही. दुर्योधन या लग्नासाठी अजिबात तयार नव्हता कारण त्याला यादवांचा राग होता.
सांबने दुर्योधनाच्या मुलीला पळवून नेलं
लक्ष्मणासाठी स्वयंवर आयोजित करण्यात आला होता. तेव्हा सांबला आमंत्रित करण्यात आलं नव्हतं. स्वयंवर समारंभाची सर्व तयारी पूर्ण झाली होती. राजा आणि राजपुत्र तिथं पोहोचले. लक्ष्मणा स्वयंवरात दुसऱ्या कोणाला तरी हार घालणार होती, तोच सांब तिथे पोहोचला आणि लक्ष्मणाला पळवून नेलं. त्याने तिला आपल्या रथावर बसवलं आणि तिथून पळून गेला. कौरव पाहतच राहिले.
सांबला कैद करण्यात आलं
कौरवांना खूप राग आला. त्यांनी भीष्म, द्रोण, कर्ण आणि कृपाचार्य इत्यादींसह सांबचा पाठलाग केला. युद्ध झालं. सांब एकटा होता म्हणून कौरवांनी त्याला पकडलं. जेव्हा ही बातमी द्वारकेला पोहोचली तेव्हा बलराम खूप संतापला. संतापलेल्या बलरामाने एकट्यानेच हस्तिनापूर गाठलं. त्याने धृतराष्ट्र आणि कौरवांना सांगितलं, "जर तुम्ही सांबला सोडलं नाही तर मी गदाने प्रहार करून हस्तिनापूर गंगेत बुडवीन."
दोघांचंही औपचारिकपणे लग्न
बलरामाचं भयंकर रूप पाहून कौरव घाबरलं. धृतराष्ट्राने माफी मागितली आणि म्हणाला, "आमची चूक झाली. आम्ही सांब आणि लक्ष्मण यांचं लग्न योग्य पद्धतीने करू." त्यानंतर लक्ष्मणाचं सांबशी लग्न झालं. हे लग्न महाभारत युद्धापूर्वी झालं होतं. या लग्नामागे राजकीय महत्त्व देखील होतं. असं म्हटलं जातं की कृष्णालाही या लग्नाची माहिती नव्हती. त्याला नंतर कळलं. सांब आणि लक्ष्मण यांना एक मुलगा झाला, ज्याचं नाव उष्णा किंवा प्रद्युम्न असंही आढळतं.
Mahabharat : द्रौपदीशिवाय युधिष्ठिरची आणखी एक पत्नी, महाभारतात तिचा उल्लेख फार का नाही? कोण होती ती?
बलरामला वाटत होतं की या लग्नामुळे यादव आणि कौरव कुळांमध्ये काही प्रकारचा करार किंवा युती होऊ शकेल. पण तसं झालं नाही. महाभारत युद्धावर त्याचा विशेष परिणाम झाला नाही. पण असं घडलं की युद्धापूर्वी दुर्योधन कृष्णाकडे मदत मागण्यासाठी आला होता आणि कृष्णाने त्याला त्याचं सैन्य दिलं होतं.
दुर्योधनाचा वध कृष्णामुळे
दुर्योधनाचा व्याही असूनही कृष्णाने महाभारत युद्धात पांडवांना साथ दिली. जेव्हा दुर्योधन आपला जीव वाचवण्यासाठी पळून गेला आणि एका तलावात लपला, तेव्हा कृष्णाने पांडवांना त्याला बाहेर काढण्याची युक्ती सांगितली आणि गदा युद्धात दुर्योधनाच्या मांडीवर मारण्याची युक्तीही भीमाला सांगितली.
असंही म्हटलं पाहिजे की कृष्ण निश्चितच त्याचे समाधीस्थ होते पण दुर्योधनानेही त्याला कधीही तो आदर दिला नाही जो त्याला पात्र होता. पांडवांच्या वनवासानंतर जेव्हा कृष्ण मध्यस्थ म्हणून हस्तिनापूरच्या दरबारात पोहोचला तेव्हा दुर्योधनाने त्याला अटक करण्याची योजना देखील आखली होती.
कृष्ण आणि दुर्योधनाचं कधीच जुळलं नाही कारण...
कृष्णाला नेहमीच वाटायचं की पांडव योग्य मार्गावर आहेत. दुर्योधनाने त्यांना वारंवार फसवलं. म्हणूनच त्याने त्याचं राज्य त्यांच्याकडून हिसकावून घेतलं. तो नेहमीच दुर्योधनला योग्य मार्गावर आणण्याचा प्रयत्न करत असे पण तो एक इंचही हलला नाही. जर दुर्योधनाने कृष्णाचं ऐकलं असतं तर महाभारत युद्ध कधीच घडलं नसतं.