भारतीय पुराणांमध्ये आणि कथांमध्ये नागमणीबद्दल अनेक कथा आहेत, ज्यात अलौकिक शक्ती आहेत. म्हणूनच सापांना रहस्यमय शक्ती असल्याचं वर्णन करणाऱ्या लोककथा आहेत. त्याबद्दल अनेक समजुती आहेत. काही लोकांचा असा विश्वास आहे की नागमणी चमत्कारिक उपचार किंवा संपत्ती देऊ शकते. मध्ययुगीन युरोपमध्येही सर्पमणीबद्दल अफवा पसरल्या होत्या, ज्याला विष निष्क्रिय करण्यासाठी मानलं जात असे.
advertisement
बुटात लपून बसला होता 'मृत्यू', नवी मुंबईतील सुरक्षारक्षक थोडक्यात बचावला, काय घडलं Watch Video
नागमणी किंवा सापाचा मणी ही संकल्पना पौराणिक कथा आणि लोककथांमध्ये लोकप्रिय आहे. परंतु वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून ती अस्तित्वात नाही. आजपर्यंत जगात नागमणीसारख्या कोणत्याही खऱ्या वस्तूचे कोणतेही वैज्ञानिक पुरावे सापडलेले नाहीत. विज्ञान स्पष्टपणे सांगतं की सापांच्या शरीरात असं कोणतही रत्न किंवा मणी आढळत नाही.
नागमणी म्हणून विकल्या जाणाऱ्या वस्तू बनावट
असे मणी सापडल्याचे दावे अनेक वेळा केले गेले, परंतु जेव्हा त्याची तपासणी केली गेली तेव्हा ती मणी असल्याचं निष्पन्न झालं नाही.
अनेक वेळा नागमणीच्या नावाने विकल्या जाणाऱ्या पदार्थांची तपासणी करण्यात आली, जे काच, प्लास्टिक किंवा प्राण्यांच्या भागांपासून बनलेले असल्याचं आढळून आलं. 2015 मध्ये, आयआयटी-बीएचयूच्या शास्त्रज्ञांनी नागमणीची तपासणी केली, जी कॅल्शियम कार्बोनेट असल्याचं निष्पन्न झालं. फसवणूक करणारे अनेकदा सापाच्या डोक्यावर कृत्रिम रत्ने चिकटवतात आणि त्याला नागमणी असं नाव देऊन लाखो रुपयांना विकतात. 2018 मध्ये मध्य प्रदेशात एक प्रकरण समोर आलं, जिथं नागमणीच्या नावाखाली एका व्यक्तीला 2 कोटी रुपयांना फसवण्यात आलं.
नागमणी म्हणून मानला जाणारी ती गोष्ट काय?
वैज्ञानिकदृष्ट्या हे सत्य आहे की साप कोणत्याही प्रकारचे रत्न बनवत नाहीत किंवा साठवत नाहीत. त्यांच्या शरीराच्या रचनेत हिरे, मोती किंवा इतर कोणतेही रत्न तयार करण्याची क्षमता नसते. पण साप कधीकधी काचेसारख्या किंवा चमकदार गोष्टी मागे सोडतात.
साप नागमणी नाही पण स्फटिक किंवा काचेसारखे दिसणारे छोटे कण किंवा तुकडे सोडतात, जे रत्न मानले जातात. सापांच्या त्वचेवर एक चमकदार थर असतो, जो प्रकाश परावर्तित करतो. जेव्हा हा थर तुटतो आणि पडतो तेव्हा त्याचे छोटे कण स्फटिकांसारखे दिसू शकतात.
सापांनी मागे सोडलेले चमकदार, काचेसारखे कण सहसा त्यांचे खवले असतात, म्हणजेच वरच्या त्वचेचे अवशेष किंवा शरीरातून बाहेर पडणारे प्रथिनेयुक्त पदार्थ. साप नियमितपणे त्यांची त्वचा सोडतात. या प्रक्रियेत त्यांच्या जुन्या त्वचेचे किंवा चमकदार खवलेचे छोटे तुकडे पडू शकतात, जे काचेसारखे दिसतात. हे खवले केराटिन नावाच्या प्रथिनापासून बनलेले असतात, जे मानवी नखं आणि केसांमध्ये देखील आढळतात. प्रकाशात त्यांचा चमकदार पृष्ठभाग काचेसारखा दिसू शकतो. काही सापांच्या कातडीतून प्रथिनेयुक्त श्लेष्मा बाहेर पडतो, जो वाळल्यावर पारदर्शक किंवा चमकदार होऊ शकतो.
नाग मेला की, नागीण खरंच जीव देते की बदला घेते? कसं असतं त्यांचं नातं? विज्ञानाने उलगडलं रहस्य!
कोब्रासारख्या काही सापांच्या डोक्यावर चमकदार किंवा गोलाकार खवले असतात, जे कधीकधी रत्नांसारखे दिसू शकतात. काही प्रकरणांमध्ये, सापाच्या पोटात आढळणारा दगड म्हणजे कॅल्सिफाइड मांस चुकून रत्न समजला जातो. साप युरिक अ‍ॅसिडच्या स्वरूपात लघवी करतात, जो पांढऱ्या, स्फटिकाच्या पदार्थासारखा दिसतो. कधीकधी तो लहान चमकदार कणांच्या स्वरूपात दिसू शकतो.